Pamja e ekranit të postimit në Instagram të 11 korrikut 2023 nga Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq ku thotë “Unë e dua Serbinë dhe Partinë Progresive Serbe më së shumti në botë! Po, unë jam një bot SNS! …Unë gjithashtu, edhe unë…” Përdorimi i drejtë.

Ky shkrim i Borjan Gagovskit është publikuar fillimisht nga Meta.mk. Një version i redaktuar është ribotuar këtu nën një marrëveshje për ndarjen e përmbajtjes midis Global Voices dhe Fondacionit Metamorphosis.

Në Serbi, vendi i konsideruar si epiqendër e dezinformatave në rajonin e Ballkanit Perëndimor, një debat i madh po vazhdon në ditët e sotme. Filloi kur u zbuluan publikisht emrat dhe profilet e mbi 14,500 njerëzve që besohet se ishin anëtarë të fermës së trollëve të kontrolluar nga Partia Progresive Serbe (SNS) në pushtet, të quajtur ndryshe “bots”.

Duke filluar nga 9 korriku, Dragan Vidaković, i cili përdor pseudonimin Mrki, që do të thotë “kafe”, ka përdorur profilet e tij në Twitter dhe Facebook, krahas platformave të ndryshme, për të shpërndarë një dokument me lista emrash që supozohet se lidhen me profile të ndryshme X për të promovuar partinë në pushtet në Serbi, disa prej të cilëve ishin të përfshirë edhe në ngacmimet online të disidentëve.

Vucic has been running a troll farm in Serbia and the list of almost 15.000 fake accounts linked to real people was leaked last week. They have been targeting Serbian citizens, the opposition… I’ve been warning about these accounts for years. However, don’t forget these accounts… https://t.co/vHiaYDlTo7

— Ivana Stradner 🇺🇸🇺🇦 (@ivanastradner) July 10, 2023

Vuçiç ka drejtuar një fermë trollash në Serbi dhe lista me pothuajse 15.000 llogari të rreme të lidhura me njerëz të vërtetë u zbulua javën e kaluar. Ata kanë vënë në shënjestër qytetarët serbë, opozitën… Unë kam paralajmëruar për këto llogari për vite me radhë. Megjithatë, mos harroni se këto llogari shërbejnë kryesisht për konsum të brendshëm. Ka më shumë llogari të tjera që shërbejnë për operacione informacioni posaçërisht për promovimin e narrativave 🇷🇺 në Serbi, në rajon dhe jashtë. Asnjëherë mos e nënvlerësoni departamentin e operacioneve psikologjike.

Agjencia e lajmeve Meta.mk ka kontaktuar Vidakoviqin i cili ka dhënë një deklaratë me më shumë detaje. Ky informacion nuk mund të verifikohet nga një burim i pavarur, por reagimet e mëvonshme treguan se një numër i madh i personave të listuar në të vërtetë janë “bot” të partive politike. Këto zbulime të reja vërtetuan gjithashtu historitë e mëparshme në lidhje me rrjetin “bot” SNS nga 2019 dhe 2020 , pasi Twitter njoftoi se fshiu 8,558 llogari që angazhoheshin në “aktivitet joautentik të koordinuar” për të “promovuar partinë në pushtet të Serbisë dhe liderin e saj”.

Pamja e ekranit të listës së zbuluar të robotëve SNS përmbante emra dhe mbiemra, informacione rreth qarkut, bashkisë dhe llogarisë. (Të dhënat personale janë hequr për arsye privatësie.)

15,000 euro për një listë me 14,000 ‘bots’

Në një prononcim për Meta.mk, Vidakoviq ka thënë se për listën ka paguar 15.000 euro, me para të mbledhura nga diaspora serbe. Me sa duket, lista është blerë nga një prej drejtuesve të ekipeve të IT të SNS.

Organizimi i rrjetit “bot” të SNS duket se pasqyron hierarkinë partiake, me të ashtuquajturat ekipe të TI-së të lidhura me degët e partive rajonale ose komunale. Ata orkestrojnë operacionet duke përcjellë udhëzime nga selia e partisë te “botet” nëpërmjet aplikacioneve të mesazheve të çastit si Viber dhe monitorojnë performancën e tyre nëpërmjet aplikacioneve speciale si The Castle.

Lista e publikuar i ndan “botet” në tre kategori: “super special”, “tifozë” dhe “urryes”. Vidaković shpjegon se “super specialët” janë robotët më aktivë që sulmojnë kundërshtarët e partisë dhe publikojnë informacione të rreme për ta, ndërsa “tifozët” shpërndajnë “mbështetje për regjimin”. Vidakoviq shpjegoi:

“Urrejtësit” janë ata që sulmojnë çdo lajm të medias së lirë. Shpesh mund të dallohen nga komentet si “Unë nuk jam përkrahës i Vuçiqit, por këta…” apo “Janë të gjithë njësoj” dhe komente të ngjashme. Urrejtësit janë përgjegjës për të vrarë moralin e neutralit politik.”

Vidakoviq nuk ka shprehur shumë mëshirë për personat, të dhënat personale të të cilëve i ka publikuar, ndonëse dyshon se shumë prej tyre janë detyruar të shërbejnë si bots të SNS për të mbajtur vendin e punës në institucione të ndryshme shtetërore.

Ai tha se njerëzit e identifikuar si robotë nga qytetet më të vogla në Serbi tani janë të turpëruar brenda komunitetit të tyre, pasi fqinjët ose të afërmit e tyre mund të identifikonin se kush i kishte ngacmuar në mënyrë të egër pas maskës së anonimitetit. Ai gjithashtu shtoi se shpreson që kundër tyre të ngrihet kallëzim penal.

Megjithatë, në kundërshtim me pretendimet e tij, pjesëmarrja në një “rrjet të tillë bot” apo fermë troll nuk është një akt kriminal në vetvete, përveç nëse përfshin kërcënime për sigurinë publike. Elementi kriminal në një operacion të tillë është shpërdorimi i fondeve nga buxheti i shtetit për dhënien e parave të qytetarëve për të kryer aktivitete që nuk janë të përcaktuara ligjërisht si pjesë e përshkrimit të punës së tyre si nëpunës civilë.

Kryetari i Shoqatës së Prokurorëve të Serbisë, Radovan Laziq, në emisionin Newsnight në TV e pavarur serb N1, konfirmoi se në këtë rast ishin të dukshme elemente të korrupsionit të rëndë. Laziq shtoi:

Ka dyshime se personat në listën e bot-eve, në fakt, janë të punësuar në ndërmarrje publike dhe institucione shtetërore, pa vende pune të përcaktuara dhe detyra të përcaktuara. Ata i marrin rrogat e tyre duke shkruar postime që tregojnë mundësinë e një korrupsioni të rëndë dhe që duhet të jetë me interes për prokurorët. Nuk jam optimist se do të ndodhë, por Prokuroria duhet të nisë një hetim fillestar për këtë rast, edhe pse është herët për të folur për këtë.

Pas publikimit të listës, në vend që t'i përgjigjej pyetjeve publike, partia në pushtet serbe, e udhëhequr nga presidenti, Aleksandar Vuçiq, nisi një fushatë promovuese me mesazhe se mbështetja e tyre si troll është një akt patriotizmi.

“Unë e dua Serbinë dhe Partinë Progresive Serbe më së shumti në botë! Po, unë jam një bot SNS!” specifikonte grafika e fushatës, ku shfaqen të rinjtë duke ngrënë sanduiç.

Në Ballkan, sanduiçi u shfaq si një simbol talljeje i praktikës së partive politike populiste që përdorin burimet e kapura shtetërore për të shtirë shprehjet “spontane” të mbështetjes nga “populli”. Që nga koha e Slobodan Millosheviçit , tubimet e tyre përfshijnë organizim të përpiktë: nga listat e pjesëmarrjes deri te transporti me autobus që siguron ushqim – sanduiçet famëkeqe – dhe ndonjëherë edhe mëditje për pjesëmarrësit.

Që nga viti 2019, fushatat e SNS-së janë përpjekur të zotërojnë narrativën, duke pretenduar se mbështetësit e tyre duhet të jenë krenarë që marrin sanduiçe nga zyrtarët e partisë. Fushata aktuale e SNS-së ka mbajtur të njëjtin qëndrim, duke i lidhur sanduiçët me të qenit “bots”.

Kush është Dragan Vidakoviq?

Vidakoviç e prezanton veten si president i grupit opozitar të krahut të djathtë “Lëvizja Serbe – Guerilla”, i formuar prej tij pas bllokadave të udhëkryqeve në Serbi si përgjigje ndaj çmimeve të larta të karburanteve në vitin 2018.

Pamja e ekranit të titullit të profilit të Twitter @protivdiktature, drejtuar nga Dragan Vidaković, me grafikë të “Lëvizjes Serbe – Guerilla”.

“Unë kam arsim të mesëm, nuk kam përfunduar arsimin e lartë dhe nuk e fsheh këtë”, tha Vidakoviq për Meta.mk.

Ai shtoi se është burgosur disa herë, duke përfshirë një arrestim në vitin 2018 për një postim në Twitter që dyshohet se ka vënë në rrezik sigurinë e presidentit të Serbisë. Aktualisht ai ndodhet në azil politik në Zvicër.

Informacioni i disponueshëm publikisht për “Lëvizjen Serbe – Guerilla” është i paktë dhe jo i qartë. Për shembull, në vitin 2019 ata publikuan një videoklip të titulluar “Ne nuk do ta dorëzojmë Kosovën”, ndërsa në vitin 2022 Vidaković  shkroi në Twitter se lëvizja qëndron për “autonominë e Vojvodinës, njohjen e Kosovës, sanksionet kundër Rusisë dhe anëtarësimin në BE”, e ndjekur nga emoji që nënkupton sarkazëm.

Në maj 2019, gazeta Danas raportoi se lëvizja organizoi një protestë, duke kërkuar dorëheqjen e të gjithë zyrtarëve të qeverisë, formimin e një qeverie ekspertesh të Shpëtimit Kombëtar dhe ndalimin dyvjeçar të të gjitha partive politike. Ata kërcënuan me mosbindje civile dhe grevë të përgjithshme, e cila nuk u realizua.

Në qershor 2019, lëvizja njoftoi një protestë para Ambasadës së SHBA-së në Beograd kundër “politikave amerikane ndaj Serbisë dhe Kosovës”. Radio Evropa e Lirë raportoi se ngjarja u ndërpre për shkak të mungesës së një pirotekniku që mund të përdorte fishekzjarrë, bomba tymuese dhe pishtarë.

Analistët nga Serbia thonë se Vidakoviq nuk është person i “dukshëm”, prandaj është mjaft e vështirë të verifikohen pretendimet e tij.

“Ai është një person i krahut të djathtë që tërheq shumë të rinj që besojnë se ndryshimi i qeverisë në Serbi (edhe përmes dhunës) është mënyra e vetme për të rindërtuar shtetin dhe shoqërinë,” shpjegoi Nikola Petrović nga Instituti Ndërkombëtar i Sigurisë në Beograd, Qendra për Çështje – Fondi ISAC  në një deklaratë për Meta.mk.

Në internet, Vidaković promovon pozicione mjaft ekstreme, si për shembull dëshira që Vuçiq të mos i mbijetonte kontrollit mjekësor të radhës.

Serbia nuk është i vetmi vend ku partitë politike populiste drejtojnë rrjete troll. Aktivitete të ngjashme për supozimin e mbështetjes masive në rrjetet sociale ndodhin në të gjithë Ballkanin Perëndimor, përfshirë Maqedoninë e Veriut.