Protesta ‘Serbia kundër dhunës’ në Beograd më 9 qershor 2023. Foto nga Qendra e Çështjeve Ndërkombëtare dhe të Sigurisë (ISAC), e përdorur me leje.

Ky artikull u publikua fillimisht nga Qendra e Çështjeve Ndërkombëtare dhe të Sigurisë (ISAC), pjesë e nismës rajonale të qendrës kundër dezinformimit të Ballkanit Perëndimor. Një version i redaktuar ribotohet nga Global Voices me leje.

“Gjithçka duhet të ndalet” është një nga sloganet e protestave në Serbi javët e fundit. Dhe kjo është pikërisht ajo që ndodhi. Krahas trafikut, sikur koha të ndalonte, edhe njerëzit u ndalën krah për krah, në një numër kaq të madh për herë të parë që nga rënia e regjimit të Sllobodan Millosheviçit në vitet 2000.

Fotografitë e bulevardeve të Beogradit shpejt filluan të qarkullojnë nëpër botë, duke u bërë objekt i të gjitha llojeve të simbolizmit dhe ilustrimeve, duke përfshirë pikturën e famshme të Gustav Klimt, Fusha e Lulëkuqeve, e përdorur nga historiani Agustin Cosovschi për të evokuar atmosferën aktuale në kryeqytetin serb.

Flowers by Klimt / protests in Belgrade pic.twitter.com/9WAbK7NlsT

— Agustín Cosovschi (@cosovschi) May 14, 2023

Lule nga Klimt/ Protesta në Beograd

Protestat u shkaktuan nga tragjedia që ndodhi në shkollën fillore të Beogradit, Vladislav Ribnikar, ku vdiqën nëntë fëmijë dhe një roje sigurie. Kjo tragjedi përfaqëson gjithashtu shtyllën kurrizore të një shoqërie në të cilën dhuna mbizotëron dhe rezultoi në protesta me javë të tëra që filluan të përhapen në të gjithë Serbinë në një efekt domino.

Më 8 maj, protesta e parë u organizua me sloganin “Serbia kundër dhunës”, si kundërpërgjigje ndaj tragjedisë së lartpërmendur të shkollës dhe vrasjes masive që ndodhi vetëm një ditë më pas. Gjatë të shtënave të dyta në komunat e afërta të Mlladenovacit dhe Smederevës, tetë të rinj të tjerë u vranë dhe 15 u plagosën.

Në 10 vitet e fundit, forma të ndryshme të dhunës që janë të pranishme në çdo segment të jetës janë bërë tipar standard i komunikimit publik në shoqërinë serbe. Kultura e dhunës është “normalizuar” në frekuencat televizive dhe radiot kombëtare, mediat, programet e realitetit, në familje, në institucionet arsimore, në parlament, madje edhe në deklaratat e zyrtarëve të lartë të shtetit.

Ne gledaju TV… pic.twitter.com/Oz3KkCSeHl

— Slobodan Georgiev (@SlobaGeorgiev) May 7, 2023

Postim në Twitter: Ata nuk shikojnë TV.
Fotot: Milomir Marić, drejtues i disa programeve në Happy TV (lart)
Jovana Jeremić, drejtuese e reality show Parovi dhe programit të mëngjesit në Pink TV (poshtë majtas)
Lav Grigorije Pajkić, personazh televiziv dhe deputet nga partia në pushtet SNS (poshtë djathtas)

Protestat bashkuan qytetarët kundër këtij trendi. Ato u organizuan me ndihmën e opozitës, edhe pse pa lider zyrtar. Që nga 8 maji, protestat janë mbajtur çdo javë me një rritje progresive të numrit të njerëzve, i cili jozyrtarisht raportohet se ka kaluar mbi 150 mijë.

“Samo zajedno možemo napred”, ti u zatvor, a mi ćemo se već nekako snaći.

video courtesy of Beli Bombarder. pic.twitter.com/JhGM2NsXmD

— Stevanović Vladimir (@VladimirStev) June 4, 2023

“Vetëm së bashku mund të shkojmë përpara” [citim nga presidenti Vuçiç dhe përgjigja:] po, ju do të shkoni përpara në burg dhe ne do t'ia dalim disi vetë. Video nga Beli Bombarder.

Qeveria, përmes mediave pro-regjimit, u përpoq të diskreditonte, zhvlerësonte dhe më pas tallej me numrin e njerëzve në protesta. Mediat pro-qeveritare si TV Pink raportuan se në protesta nuk ishin më shumë se 2000 persona, ndërsa të tjera si Telegraf, Informer, vazhdimisht publikonin foto të rreth 10 protestuesve. Redaktori i portalit Informer raportonte rregullisht në mediat e tij dhe të tjera se kishte vetëm pak protestues në rrugë dhe se opozita po përpiqej të abuzonte me tragjedinë. Veç kësaj, vetë presidenti, Aleksandar Vuçiç, si dhe kryeministrja Ana Brnabiç, kanë publikuar një foto ku shfaqet një turmë, duke pretenduar me tallje se është edituar.

Kjo rezultoi në mobilizimin edhe më shumë të popullsisë dhe protestat u përhapën në të gjithë vendin. Më 10 maj u mbajt një protestë në Nish, me protestues që kërkonin dorëheqje, si dhe mbylljen e disa tabloideve të mbushura me dhunë. Më pas pati një protestë tjetër në Beograd më 12 maj me të njëjtin mesazh. Më 13 maj, protesta u përhap në Kragujevac me sloganin “Serbia u ngrit“.

Me ndihmën e fermerëve u bllokuan rrugët në zonat periferike të Novi Sadit, Suboticës, Zrenjaninit, Nova Pazovës, Raçës, Pozharevcit, Kralevës dhe shumë qyteteve të tjera. Fermerët iu bashkuan protestave më 16 maj, me kërkesa shtesë në lidhje me situatën e tyre të keqe ekonomike, drejtuar drejtpërdrejt kryeministres. Më 17 maj, protesta e fermerëve u zgjerua duke përfshirë Starçevën, Omoljicën, Bavanishtin, Mrcajevcin, Bogatici dhe shumë zona të tjera kryesisht bujqësore. Këto protesta vazhduan më 18 dhe 19 maj, pas së cilave u arrit një marrëveshje kornizë, duke përmbushur disa kërkesa.

Përgjigja e koalicionit qeverisës të drejtuar nga Partia Progresive Serbe (SNS), e udhëhequr nga presidenti Vuçiç, ndaj lëvizjes protestuese “Serbia kundër dhunës” ishte organizimi i kundërprotestave.

Më 19 maj, në Pançevë u organizua një tubim kundër protestës, i cili mblodhi së bashku përkrahësit e SNS për të shprehur mbështetjen e tyre për presidentin dhe për të shpallur një tubim të madh për 26 maj nën sloganin “Serbia e shpresës”. Ndërkohë, protestat e qytetarëve dhe opozitës vazhduan në Beograd dhe Uzhice, me një numër të konsiderueshëm protestuesish.

Më 26 maj, në Beograd u mbajt kundërprotesta e madhe e organizuar nga SNS. Kjo ngjarje përfshinte përpjekje të mundimshme për të përdorur të gjitha metodat e grumbullimit të qytetarëve në dispozicion të autoriteteve. Ky mobilizim përfshinte transport falas me autobus dhe ushqim për pjesëmarrësit nga të gjitha anët e Serbisë, madje edhe serbët nga jashtë duke përfshirë Maqedoninë e Veriut, Kosovën dhe Republikën Srpska në Bosnje. SNS madje angazhoi një kompani për të punësuar persona me pagesë, për vetëm disa orë të kaluara në tubim. Megjithatë, pjesëmarrja ishte zhgënjyese pasi presidenti Vuçiç kishte njoftuar më parë se do të ishte “mbledhja më e madhe ndonjëherë në Serbi”.

Ata që nuk ishin të gatshëm të merrnin pjesë në tubim u përballën me shkarkime, shantazhe dhe lloje të tjera diskriminimi, siç tregohet nga burime të shumta. Nga ana tjetër, ka pasur edhe tentativa për të mos lejuar që përkrahësit e SNS të shkojnë në tubim, si p.sh. një incident i shpimit të gomave të autobusit në Çaçak, i shoqëruar me mesazhe fyese.

Sipas portaleve pro regjimit, tubimi “Serbia e shpresës” mblodhi rreth 200,000 qytetarë, ndërsa fotot tregojnë shifra dukshëm më të vogla se në protestat “Serbia kundër dhunës”. Portalet opozitare raportojnë se në tubimin e Aleksandër Vuçiçit kanë marrë pjesë rreth 50 mijë mbështetës, i cili në fjalimin e fundit ka theksuar se po largohet nga posti i kryetarit të partisë për të themeluar një lëvizje të re.

Fjalimet u mbajtën edhe nga Ministri i Jashtëm Ivica Daçiç, Ministri hungarez i Punëve të Jashtme Péter Szijjártó dhe Milan Knezheviç, një politikan opozitar nga Mali i Zi i cili është nacionalist serb, si dhe mbështetës të tjerë të njohur të SNS-së. Interesante është se fjalimi i Daçiçit rehabilitoi karakterin dhe veprën e Sllobodan Millosheviçit, si një politikan i madh dhe një njeri, politika e të cilit duhet ndjekur.

Duke qenë se kërkesat e protestës së opozitës “Serbia kundër dhunës” ende nuk u plotësuan, protestat vazhduan më 27 maj, vetëm një ditë pas tubimit të SNS-së. Kjo protestë kishte për qëllim rrethimin e ndërtesës së transmetuesit publik Radio Televizionit të Serbisë (RTS) dhe përkundër shiut mblodhi një numër të madh qytetarësh. Demonstruesit kërkuan dorëheqjen e udhëheqjes së RTS dhe raportim objektiv për protestat.

Ndoshta papritur lajmi i fundit i RTS, Dnevnik 2, filloi me raportimin për herë të parë për protestën. Kërkesat e tjera përfshinin: shkarkimin e anëtarëve të Agjencisë Rregullatore të Mediave Elektronike (REM), konfiskimin e frekuencave kombëtare të stacioneve televizive Pink dhe Happy, anulimin e reality show-ve dhe programeve të tjera që promovojnë dhunën, mbylljen e tabloidëve që propagandojnë dhunën dhe dhunojnë të drejtat e gazetarëve, dorëheqjen e ministrit të policisë, si dhe të drejtorit të agjencisë së informacionit të sigurisë.

Protesta e radhës “Serbia kundër dhunës”, e planifikuar fillimisht për të premten, më 2 qershor, u shty për të shtunën, më 3 qershor, në mënyrë që të mos përputhej me një tubim të organizuar nga grupet e djathta ekstremiste të paralajmëruar gjatë bllokadës së tyre të autostradës më 29 maj. Ky tubim kushtuar Kosovës u ricaktua për më 3 qershor. Deputeti i opozitës Radomir Lazoviç paralajmëroi se protesta e së djathtës synonte t'i bënte të pakuptimta protestat qytetare dhe të krijonte kaos dhe konfuzion, duke pretenduar se organizatorët janë nën kontrollin e drejtpërdrejtë të presidentit, i cili donte për të shkatërruar protestat më masive në 20 vitet e fundit. Deputeti i opozitës Pavle Grbovic theksoi gjithashtu se protesta e organizuar nga krahu i djathtë e quajtur “Stop dhunës ndaj serbëve në Kosovë dhe Metohi” përdori slogane dhe metoda shumë të ngjashme me protestat kundër dhunës, por pa të njëjtin qëllim.

Protesta e pestë “Serbia kundër dhunës” u mbajt më 3 qershor para Presidencës serbe. Dhjetëra mijëra u mblodhën dhe bënë kërkesa të qarta dhe për herë të parë në RTS pati një transmetim objektiv për protestën. Një incident i dhunshëm ka ndodhur nga organizata e djathtë “Patrulla Lokale”, anëtarët e së cilës kanë sulmuar dhe plagosur një shtetas të huaj gjatë protestës. E njëjta organizatë sulmoi aktivistin e opozitës Savo Manojlović në protestat e mëparshme. Përfaqësuesit më të famshëm të këtij grupi joformal të ekstremit të djathtë janë Damnjan Knezheviç dhe Ilija Vuksanović, të cilët u panë shpesh në protesta me shenja të grupit mercenar rus Wagner.

Në kohën e publikimit të këtij artikulli, protestat qytetare dhe opozitare në Serbi, qëllimi përfundimtar i të cilave është t'i jepet fund kulturës së dhunës që buron nga gjuha dhe metodat e elitave qeverisëse në Serbi – të udhëhequra nga presidenti Vuçiç – po vazhdojnë pavarësisht fushatave të shpifjeve dhe dezinformatave nga partia në pushtet.