Arnaud Vaulerin (AV):

Jemi në fund të një cikli të rëndësishëm. Një vlerësim ishte i nevojshëm pasi Tsai Ing-wen përfundon një mandat të dytë prej tetë vjetësh në total. Gjatë kësaj periudhe kjo demokraci prej 23.5 milionë banorësh është pozicionuar në arenën ndërkombëtare. Do të ketë një Tajvan para dhe një pas Tsai Ing-wen. Kush e dinte se ky ishull po përballet me presion në rritje nga fqinji i tij i fuqishëm, i cili e sheh atë si një provincë rebele që duhet marrë me forcë? Kush mund të thotë se arkipelagu ishte shtëpia e një prej industrive më të suksesshme në planet, e cila është thelbësore në jetën tonë? Në tetë vjet, përparimi i bërë është i mrekullueshëm. Prandaj ishte e nevojshme të tregohej historia se si Tajvani u bë një laborator demokratik dhe një model industrial. Tensionet tregtare mes amerikanëve dhe kinezëve dhe rivaliteti në rritje midis dy fuqive kryesore të botës e kanë vendosur Tajvanin në qendër të vëmendjes ndërkombëtare.

Dhe më pas, doja të shikoja Tsai-n, këtë personazh që e ndjek prej tetë vitesh. Kjo presidente mbetet kryesisht e panjohur, pavarësisht nga një trashëgimi e rekordit të mirë ndërkombëtar dhe reformave, edhe nëse ato janë larg të qënit të gjitha të suksesshme. Në tetë vjet, ajo ka qëndruar e palëkundur përballë presionit nga Kina dhe gjithashtu nga Shtetet e Bashkuara, pa asnjë gabim, apo krizë apo skandal. Kjo nuk është aq e zakonshme në botën demokratike. Ajo është e vetmja presidente e zgjedhur në Azi – dhe një nga të paktat në botë – në një rajon ku dominojnë meshkujt dhe të moshuarit. Tsai është një politikane atipike, beqare dhe e matur, pa karizëm dhe ego të dukshme, që ka thyer kodet në Tajvan. Ajo nuk është trashëgimtare e një zone elektorale, nuk është gruaja, vajza apo e veja e një lideri politik. Ajo ia doli vetë duke studiuar shkëlqyeshëm dhe duke punuar shumë. Unë gjithashtu tregoj në libër se si fati i buzëqeshi asaj në momentet kryesore.

Disa nga të afërmit e saj e portretizojnë atë si një konservatore në një parti progresive. Ajo nuk ishte shumë feministe, jo shumë e hapur ndaj çështjeve sociale, ndërsa promovonte barazinë martesore dhe kërkoi falje për 400 vjet “vuajtje dhe padrejtësi” të popullit indigjen të Tajvanit. Por politika e saj sociale për të rinjtë, klasat punëtore dhe gratë është kryesisht e papërfunduar.

FN: Si po ndryshon imazhi i Tajvanit në Francë, brenda medias por edhe te publiku i gjerë? 

AV: Me kërcënimet e Kinës në Azi (në Detin e Kinës Jugore), abuzimet masive kundër ujgurëve – pas atyre kundër tibetianëve – politikën e diplomatëve agresivë ujqër në vendet perëndimore dhe menaxhimin katastrofik dhe mashtrues të COVID-19 nga regjimi kinez, perëndimorët u bënë të vetëdijshëm për rreziqet që Kina e Xi Jinping paraqet për qeverisjen globale.

Bashkimi Evropian ka filluar të flasë për një “rival sistemik”: Imazhi i Kinës është përkeqësuar shumë qartë. Nga ana tjetër, Tajvani ka fituar vëmendje dhe respekt; menaxhimi i pandemisë COVID-19 u citua si shembull. Tajvani ishte madje vendi i parë që paralajmëroi Organizatën Botërore të Shëndetësisë (OBSH) – ku ajo nuk ka një vend sepse Pekini refuzon ta lejojë atë – dhe Kinën për rreziqet e një epidemie misterioze në dhjetor 2019. Kuptuam se Tajvani doli nga kjo pandemi shumë mirë, pa e kufizuar popullsinë e saj, pa pasur një vaksinë fillimisht.

Ne gjithashtu perceptojmë se identiteti tajvanez është kompleks, se narrativa e familjes së madhe kineze që Xi Jinping synon të shesë është mashtruese, se “ribashkimi” është një realitet shpërfillës pasi Republika Popullore e Kinës nuk e ka kontrolluar kurrë ishullin.

Perëndimi është shumë i interesuar për mënyrën se si Tajpei përpiqet të luftojë kundër dezinformimit, infiltrimeve, të gjitha këtyre operacioneve destabilizuese, aktiviteteve të “zonës gri” që synojnë të destabilizojnë demokracitë, të mbjellin përçarje dhe kaos brenda shoqërisë së tyre.

FN: Çfarë mendoni për krahasimin e Ukrainës me Tajvanin?

AV: Krahasimi në shikim të parë mund të jetë befasues. Tajpei dhe Kievi janë 9000 kilometra larg njëri-tjetrit dhe nuk kanë histori të përbashkët. Ndryshe nga Ukraina, e cila kufizohet me Rusinë nëpërmjet fushave të drithërave, Tajvani është një ishull, i ndarë nga kontinenti nga një ngushticë e madhe përmes së cilës qarkullojnë gjysma e anijeve me konteinerë të planetit. Tajvani është i vështirë për t'u aksesuar, me male mbi 3500 metra të lartë. Një konflikt në Tajvan do të ishte katastrofik për planetin, me pasoja kolosale për të gjitha ekonomitë e botës, sepse ishulli ka një pozicion strategjik me rëndësi parësore në rrugët detare tregtare dhe energjetike. Veprimi ushtarak i Kinës kundër Tajvanit pothuajse automatikisht do të provokonte një reagim nga Shtetet e Bashkuara, të mbështetur potencialisht nga Koreja e Jugut dhe Japonia.

Por nëse shikojmë më nga afër, ka ngjashmëri reale dhe autoritetet tajvaneze tani po marrin mësimet që kanë nxjerrë nga pushtimi rus. Arkipelagu tajvanez, si Ukraina, ndan një histori të përbashkët me një fqinj shumë të fuqishëm me një ushtri dhe burime të bollshme. Pekini që nga viti 1949 (si Moska që nga viti 2014 në Ukrainë), nuk e ka fshehur kurrë planin e tij për të pushtuar ishullin. Tajvani dhe Ukraina janë dy demokraci, të ekspozuara ndaj kërcënimeve nga fuqitë joliberale që duan të mbizotërojë forca. Për këto dy vende është çështje mbijetese dhe për kampin demokratik është çështje besueshmërie për t'i mbështetur. Shumë në Tajvan, në mbrëmjen e 24 shkurtit 2022, kur trupat e Putinit po përparonin drejt Kievit, bënë krahasimin me pushtimin rus. Disa thanë me vete: sot Ukraina, nesër Tajvani. Sikur rënia e Tajvanit të ishte e pashmangshme. Ajo që pasoi tregoi se asgjë nuk ishte shkruar paraprakisht.

Për më shumë lexoni: “Ukraina sot, Tajvani nesër”: A është i vlefshëm krahasimi?

FN: Mburoja e silikonit është themeli i diplomacisë tajvaneze. A mendoni se kjo strategji është e mjaftueshme për të shmangur një konflikt të armatosur me Kinën?

 AV: Tajvanezët kanë një njohuri unike të fituara gjatë më shumë se 40 viteve: zotërimin e çipave dhe gjysmëpërçuesve efikasë. Gjigantët industrialë të ishullit, si TSMC, janë ende dominues në një ekosistem kompleks, ku kompanitë në të gjitha fazat e prodhimit janë jashtëzakonisht të varura nga njëra-tjetra. Prandaj, Tajvani është në qendër të rivaliteteve strategjike dhe betejave kolosale tregtare. Një studim i porositur nga Departamenti Amerikan i Shtetit zbuloi se një ndërprerje në industrinë e çipave të Tajvanit i shkaktuar nga një bllokadë hipotetike kineze do të shkaktonte humbje vjetore prej 2.5 trilionë dollarësh në ekonominë globale.

Tsai Ing-wen përdori shprehjen “mburojë silikoni”, kjo pllakë në të cilën qarqet janë gdhendur dhe komponentët elektronikë janë integruar. Ideja e zakonshme është se Kina ndoshta do të mendojë dy herë përpara se të ndërmarrë një veprim shumë të rrezikshëm. Ky potencial për konflikt në ngushticën e Tajvanit ka alarmuar prodhuesit dhe qeveritë në mbarë botën për nevojën për të reduktuar rreziqet, duke diversifikuar zinxhirët e furnizimit dhe duke zhvendosur industritë. Kjo është arsyeja pse TSMC po ndërton dy fabrika në Shtetet e Bashkuara (Arizona); një tjetër është planifikuar në Gjermani. Por a nuk rrezikojnë këto zhvendosje të bëhen në kurriz të Tajvanit, siç druhet Morris Chang, themeluesi i TSMC? “Prodhimi i çipave më të avancuar mbetet në Tajvan. Kërkimi dhe zhvillimi kryhen tërësisht në ishull. Kjo mburojë nuk është dobësuar,” më shpjegoi Ministri i Çështjeve Ekonomike Tajvaneze Wang Mei-hua në qershor 2023.

Në të njëjtën kohë, Tajvani po modernizon ushtrinë dhe po nxjerr mësime nga lufta në Ukrainë: Tajpei ka krijuar – nën presionin e fortë amerikan – një kornizë të re luftarake asimetrike për të shfrytëzuar dobësitë e tij. Kjo përfshin marrjen e sasive të mëdha të armëve të lëvizshme, të lira dhe të vogla për të parandaluar çdo pushtim. Administrata Tsai ka rritur kohëzgjatjen e shërbimit ushtarak për të përgatitur më mirë njerëzit për luftë. Edhe shoqëria civile ka filluar të përgatitet. Prandaj, Tajvani do të përgatitet për një konflikt në mënyrë që të mos duhet ta udhëheqë atë. Tsai Ing-wen e ka thënë shpesh muajt e fundit: “Lufta nuk është një opsion”.