Fragment nga libri komik çek “Mezitah: Chyba lávky” nga Filip Zatloukal, Albert Maršík dhe Markéta Černá. Foto e përdorur me leje.

Ndërsa komiket çeke për të rritur po njihen ngadalë në vend dhe ndërkombëtarisht, Global Voices foli me Filip Zatloukal, një artist në Pragë, i cili eksploron stile të reja në një formë arti që kalon mbi letërsinë dhe ilustrimin.

Komiket çeke nisën në vitet 1920 në Çekosllovakinë e atëhershme me një figurë kyçe të skenës së artit vendas: Josef Lada, i cili ka status kulti edhe sot e kësaj dite në imagjinatën çeke, pasi ai gjithashtu ilustroi librin çek ndoshta më të famshëm dhe padyshim më të përkthyer “Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války” (Ushtari i mirë Shvejk), shkruar nga Jaroslav Hašek, si dhe libra referues për fëmijë që ribotohen ende sot.

Një nga pionierët kryesorë të komikëve çekë për të rritur është Kája Saudek, i cili gjeti frymëzim në traditën amerikane të romaneve grafike dhe e përshtati atë në kontekstin çekosllovak, por nuk pa dritën e botimit për shkak të censurës komuniste deri në fillim të viteve 1990.

Që nga ajo periudhë, komiket çeke kanë rilindur dhe i drejtohen fëmijëve, të rinjve dhe audiencës së të rriturve në të gjitha llojet e stileve, ngjyrave dhe zhanreve: aventura, fantashkencë, erotikë, histori, përralla dhe ngjarje nga aktualiteti.

Në të njëjtën kohë, komiket çeke po bëhen të njohura jashtë vendit dhe po përkthehen. Shembulli më i mirë është ndoshta seriali i quajtur “Alois Nebel“, një komik bardhë e zi i frymëzuar nga trenat dhe fantazmat e historisë çekosllovake, përkatësisht dëbimi i gjermanëve etnikë pas Luftës së Dytë Botërore, familjet e të cilëve kishin jetuar në tokat çeke për shekuj me radhë, por megjithatë u dënuan kolektivisht për krimet naziste, siç vendosi qeveria e atëhershme çekosllovake. I shkruar dhe dizenjuar nga Jaroslav Rudiš dhe Jaromír 99, seria u përshtat gjithashtu në një film të gjatë të animuar që u zgjodh si përfaqësuesi çek për Çmimet e Akademisë 2012. Seriali komik tani është i disponueshëm në disa gjuhë të huaja dhe shfaqet në festivalet ndërkombëtare të komikeve.

Këtu është një video e përshtatjes së animacionit:

Një tjetër artist që shfaqet në skenën e komikeve çekë është Filip Zatloukal, një 28-vjeçar që studioi ilustrim librash në Pragë dhe nisi karrierën e tij si dizenjator grafik dhe më vonë si autor i romaneve grafikë. Në vitin 2022, ai botoi librin e tij të parë komik “Mezitah: Jádro pudla“. Në shtator 2023, ai botoi pjesën e dytë, të quajtur “Mezitah: Chyba lávky”, që është frymëzuar nga “Bílá nemoc” (Sëmundja e Bardhë) e shkrimtarit klasik të fantashkencës çeke Karel Čapek), një shfaqje e shkruar në vitin 1937 për një pandemi dhe kërcënimet e një pushtimi nga një fqinj i fuqishëm, qartësisht një referencë për Gjermaninë naziste. Zatloukal planifikon të publikojë pjesën e fundit të trilogjisë së tij në vitin 2024 dhe po punon me skenaristin Albert Maršík dhe artisten e ngjyrave Markéta Černá në këtë projekt, të cilët mund të shihen në këtë video:

Personazhet kryesore në të dyja pjesët e botuara janë disa gra të reja trans, Anka dhe Eliška, të cilat udhëtojnë nëpër planetë me qenin e tyre Malér dhe mbledhin sende në anije kozmike të braktisura për të siguruar jetesën ose për t'i ricikluar ato për anijen e tyre kozmike. Një ditë, aventurat e tyre marrin një kthesë dramatike, pasi anija e tyre kozmike vidhet.

Intervista me Zatloukal u zhvillua në gjuhën çeke në një kafene në Pragë dhe u përkthye dhe u redaktua për stilin dhe shkurtësinë.

Filip Zatloukal. Foto e përdorur me leje.

Filip Noubel (FN): Çfarë i karakterizon komiket çeke? 

Filip Zatloukal (FZ): Është me të vërtetë mjaft specifike. Historikisht, është konsideruar prej kohësh si një formë arti vetëm për fëmijët, në periudhën komuniste [1948–1989], por jo për të rriturit, gjë që e bën atë shumë të ndryshëm nga le të themi shkolla franceze e komikeve. Sot ne jemi dëshmitarë të një ndryshimi të madh pasi të rriturit çekë kanë një interes në rritje për komiket.

Kohët e fundit pata një ekspozitë të vogël të punimeve të mia në Belgjikë dhe mora pjesë në Paris Salon de la Bande Dessinée [Panairi i Librit Komik] ku Republika Çeke ishte vendi i ftuar për të përfaqësuar komiken çeke. Edhe një herë kuptova se në vende si Franca nuk ka një stigmë të tillë rreth komikeve, si letërsia që synon vetëm fëmijët. Në të njëjtën kohë, unë shoh se kemi shumë të përbashkëta me shkollën franceze kur e krahasojmë me modelin amerikan të komikeve që është rrënjësisht i ndryshëm. Kjo është arsyeja pse unë mendoj se komiket çeke përgjithësisht priten mirë në Francë. Mendoj se fansat francezë të komikeve çeke janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj stilit tonë të ilustrimit me ngjyra më të buta. Vërej gjithashtu se përkthyesit francezë të letërsisë çeke vijnë në aktivitete si Knihex [Panairi i librit të botuesve të vegjël në Pragë] dhe janë të interesuar të përkthejnë komike.

FN: A mund të studiohet kjo fushë në Republikën Çeke?

FZ: Në Plzeň [qyteti i katërt më i madh në perëndim të Republikës Çeke] Universiteti i Bohemisë Perëndimore ka një fakultet të dizajnit të quajtur sipas ilustruesit çek Ladislav Sutnar ku komiket mësohen si lëndë. Unë personalisht kam studiuar ilustrime librash në Pragë në shkollën e dizajnit grafik Hellichovka. Aftësitë e mia në krijimin e librave u bënë shumë të dobishme kur u përfshiva në librin tim të parë komik! Kjo është pjesa e bukur e punës me një botues të vogël që ju lejon të thoni fjalën tuaj.

FN: Pra, për çfarë flet libri juaj i parë komik? 

FZ: Epo, unë gjithmonë kam vizatuar gjëra, por unë jam para së gjithash një ilustrues, jo një skenarist. Kur Albert Maršík pa vizatimet e mia, ai tha se ky ishte material për tregim, kështu që filluam të punonim për skenarin së bashku. Mendoj se stili im është frymëzuar nga traditat franceze dhe japoneze. Mund të shihni që përdor ngjyra pastel dhe vija të holla, tipike të komikeve franceze, por edhe ngjyra të tipit neon, më afër komikeve japoneze.

Sa i përket historisë, unë u frymëzova nga tema e përsëritur e fantashkencës që është e përhapur në filmat çekosllovakë që shpesh shfaqnin robotë në një formë shumë realiste. Shumë nga ata filma nuk janë fantastiko-shkencorë në vetvete, por kanë shumë elementë të këtij zhanri: bimë mishngrënëse, njerëz me madhësi të zvogëluar. Kjo është arsyeja pse libri im ka të bëjë me njerëzit që udhëtojnë nëpër hapësirë, por doja ta bëja të dukej shumë normal, realist dhe intim. Sci-fi është gjithashtu një hapësirë ​​për të eksploruar ide shumë më të vështira për t'u përshkruar në botën tonë – ajo lejon metafora.

Ne kemi punuar me Maršík-un mbi bazën e një rregulli demokratik: unë do të kisha fjalën e fundit në lidhje me ilustrimet dhe ai për skenarin. Ne punuam gjatë pandemisë kryesisht në distancë pasi ai ishte në Francë për gjashtë muaj. Gjëja kryesore është të krijojmë një stuhi mendimesh, të diskutojmë – kështu kemi punuar edhe me Markéta-n. Gjithçka fillon me skenarin, por ka qartë pjesë në komike ku dominojnë ilustrimet pa tekst.

Këtu është një foto nga libri i dytë komik i sapo publikuar, i përdorur me leje:

FN: Si do ta përkufizonit një stil në kontekstin e komikeve? 

FZ: Mendoj se i referohet një modeli që rishfaqet dhe përsëritet: trashësia ose hollësia e vijës, deri në çfarë mase skenat e përshkruara janë afër ose larg realitetit tonë, përdorimi i perspektivës dhe kombinimi i ngjyrave ose përdorimi i stilit bardhë e zi.

Këtu është një tjetër fragment nga libri i dytë komik; imazhi i përdorur me leje:

FN: Ju krijoni edhe postera, a ka ndonjë ndryshim në punën që bëni si artist i komikeve? 

FZ: Sigurisht, por të dyja janë të lidhura: Unë mund të testoj një teknikë specifike kur bëj një poster që do ta përdor më vonë në dizajnin e komikeve, ose anasjelltas. Vërtet artistët komikë duhet të kenë një punë tjetër për të siguruar jetesën, jam me fat që mund të mbetem në fushën e ilustrimit, qoftë edhe për qëllime komerciale.

Krijimet e Zatloukal mund të shihen edhe në Instagram.