Analistja gjeopolitike Irena Vishinska. Foto e Meta.mk, e përdorur me leje.

Kjo intervistë është realizuar nga Meta. mk si pjesë e qendrës kundër dezinformimit të Ballkanit Perëndimor. Një version i redaktuar ribotohet këtu me një marrëveshje për ndarjen e përmbajtjes midis Global Voices dhe Fondacionit Metamorphosis.

Irena Visinska është një analiste gjeopolitike, fusha e ekspertizës së së cilës është studimi mbi kërcënimet hibride ndaj shoqërisë bashkëkohore dhe tendencave gjeopolitike në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Në këtë intervistë ajo përshkruan gjetjet kryesore të studimit të fundit “Perspektiva gjeopolitike e flukseve të dezinformatave në Ballkanin Perëndimor”, nga Fondacioni Metamorphosis, duke ofruar rekomandime se si vendet e Ballkanit Perëndimor mund të menaxhojnë çështjen e dezinformatave në lidhje me ndikimet e huaja malinje.

Faqja e parë e botimit “Perspektiva gjeopolitike e rrjedhave të dezinformatave në Ballkanin Perëndimor”.

Meta.mk: Si autore e studimit “Perspektiva gjeopolitike e flukseve të dezinformatave në Ballkanin Perëndimor” a mund t'i tregoni gjetjet kryesore që keni arritur të konkludoni?

Irena Visinska (IV): Studimi gjeopolitik, përsëri, konfirmoi se në shekullin XXI bota nuk bëhet rezistente ndaj dezinformatave, por gjithashtu se teknologjia bashkëkohore abuzohet për përhapjen edhe më të shpejtë dhe më të gjerë të dezinformatave, lajmeve të rreme dhe propagandës që ngadalësojnë madje edhe pamundësojnë proceset demokratike. Kjo mund të shihet veçanërisht në rajonin e Ballkanit Perëndimor ku popullata tenton të besojë në teoritë e konspiracionit, pavarësisht nëse tema është pandemia COVID-19, agresioni rus në Ukrainë apo diçka krejtësisht tjetër.

Ndonëse në pamje të parë publikimi i dezinformatave duket i rastësishëm dhe sporadik, shfaqja nuk është aspak e rastësishme, por pjesë e doktrinave ushtarake të regjimeve autokratike, interesat e të cilave janë të ndryshme nga ato të parashtruara si synime strategjike të vendeve të rajonit. Një ndikim i tillë i huaj është pjesë e të ashtuquajturës luftë hibride . Është jashtëzakonisht e dëmshme sepse regjime të tilla nuk kanë interes stabilizimin dhe prosperitetin e rajonit tonë duke kapërcyer problemet dhe duke u bërë pjesë e Bashkimit Evropian dhe NATO-s. Përkundrazi, qëllimi i efekteve të tilla malinje është thellimi i ndarjeve, manipulimi i opinionit publik, madje krijimi i kushteve për luftëra të reja në Ballkan.

Shfaqja e llojeve të ndryshme të dezinformatave është mjaft komplekse, ndërsa pasojat janë afatgjata. Më pas, BE, SHBA dhe NATO i trajtojnë mjaft seriozisht. Prandaj, ky studim synon të vërë në dukje këtë kërcënim për demokracitë relativisht të reja në Ballkan dhe të theksojë nevojën e marrjes së masave urgjente.

Meta.mk: Studimi juaj gjeopolitik ka rekomandime drejtuar vendeve të Ballkanit Perëndimor se si të merren me dezinformatat. Cilat janë rekomandimet tuaja?

IV: Rekomandimi i parë është që të nisë një debat i gjerë publik rreth këtij kërcënimi me qëllim të ndërgjegjësimit për ekzistencën e tij dhe pasojat. Rekomandimi i radhës është reforma e vazhdueshme e procesit arsimor sepse arsimi në vendet e Ballkanit Perëndimor nuk ecën si zhvillimet e shpejta teknologjike të cilat rezultojnë në arsimim të ulët mediatik dhe mungesë të të menduarit kritik. Dhe natyrisht, sasia dhe lloji i dezinformatave bëhen aq të mëdha sa që imponojnë nevojën për aktivitete më të shpejta dhe më gjithëpërfshirëse nga ana e shërbimeve të certifikuara të verifikimit të fakteve, siç është Truthmeter.mk në rastin e Maqedonisë së Veriut.

Prandaj, studimi është një apel për të gjithë shoqërinë (institucionet qeveritare, komunitetin akademik, shoqërinë civile, median dhe punonjësit e medias) që të ndërmarrin masa të koordinuara dhe sistematike për t'u përballur me dezinformimin. Kërkohet urgjentisht rregullimi ligjor që kërkon transparencë në pronësinë dhe financimin e portaleve online, për të parashikuar edhe sanksione për shpërndarjen e përmbajtjeve false. Në epokën e internetit, fjalët e gojës ose përmbajtjet e përbashkëta me mesazhe të rreme dhe keqdashëse kanë një ndikim shumë më të madh dhe duhet të nënkuptojnë përgjegjësi shumë më të madhe.

Studimi tregon se çdo vend ka veçoritë e veta që kërkojnë masa konkrete dhe specifike. Për të përballuar me sukses dezinformimin, nevojitet bashkëpunimi rajonal, si dhe shkëmbimi i përvojës ndërmjet vendeve të Ballkanit dhe adaptimi i nismave të suksesshme të BE-së dhe NATO-s.

Analistja gjeopolitike Irena Vishinska. Foto e Meta.mk, e përdorur me leje.

Meta.mk: Çfarë ngjashmërish keni vënë re në narrativat dezinformative të analizuara në vendet e Ballkanit Perëndimor?

IV: Vendet e Ballkanit Perëndimor nuk e kanë zgjidhur statusin e tyre në aspektin e integrimit euroatlantik dhe gjenden në pika të ndryshme në këtë rrugë. Një situatë e tillë lë hapësirë ​​për përhapjen e narrativave që supozohet se ofrojnë opsione për anëtarësimin në Bashkimin Evropian dhe NATO.

Në të njëjtën mënyrë, problemet kombëtare të vendeve të rajonit përshkruhen si mosbindje civile duke përhapur shpesh propagandë që lavdëron sistemet autokratike si të suksesshme për shkak të “dorës së fortë” të sundimtarit, ndryshe nga “kaosi” që rrjedh nga demokracia e dhënë ndaj njerëz që, me sa duket, nuk e meritojnë atë.

Një tipar tjetër i përbashkët i narrativave dezinformative në rajon – me përjashtim të Shqipërisë dhe Kosovës – është tendenca për të paraqitur Rusinë si mik të madh dhe për të fajësuar “Perëndimin e lig” për shpërbërjen e ish-Jugosllavisë.

Në rastin e agresionit rus në Ukrainë, përhapet dezinformata për të përshkruar agresionin rus si një “operacion special” që duhej të ndërmerrej për të shpëtuar Federatën Ruse nga fashizmi.

Shumë shpesh, mediat që shërbejnë si gjeneratorë të lajmeve të rreme glorifikojnë ndihmën mjekësore apo huatë e marra nga Rusia, Kina, vendet e Gjirit etj., duke lënë mënjanë qëllimisht faktin se Bashkimi Evropian dhe SHBA janë donatorët më të mëdhenj financiarë në të gjitha vendet e rajonit.

Studimi tregon se, nga njëra anë, burimi kryesor i një dezinformimi të tillë janë agjencitë shtetërore ruse si Sputnik dhe RIA Novosti, të cilat ofrojnë përmbajtje pa pagesë për portalet e vogla online në rajon që i mbajnë ata gjallë. Nga ana tjetër, portalet lokale online ndjekin tendencat globale për përdorimin e llojeve të ndryshme të dezinformatave në formën e teksteve, fotografive dhe videove për të tërhequr audiencën dhe në këtë mënyrë për të përfituar financiarisht. Njëkohësisht, narrativat e dezinformatave promovohen nga strukturat politike kombëtare që në kushtet e kaosit informativ marrin rëndësi duke fshehur me sukses dëshirën e tyre për pushtet në formën e moralit të lartë dhe patriotizmit.

Meta.mk: Sa ka prekur ndikimi i dëmshëm gjeopolitik i identifikuar në kuadër të këtij studimi jetën e përditshme të qytetarëve në rajon?

IV: Fatkeqësisht, pasojat e dezinformimit dhe propagandës së dëmshme nuk janë menjëherë të dukshme. Procesi është delikat dhe nuk mund të lidhet menjëherë me progresin politik, prosperitetin ekonomik, zgjidhjen e problemeve dhe çrrënjosjen e korrupsionit. Për shkak të kësaj, organizatat e shoqërisë civile mund të kontribuojnë më së shumti në sektor duke alarmuar për ekzistencën dhe zhvillimin e dukurive të tilla që shndërrohen në kërcënime të sigurisë duke kontribuar në mënyrë aktive në eliminimin e tyre. Rrjeti kundër dezinformimit në zhvillim për Ballkanin është një hap shumë pozitiv në drejtimin e duhur.

Meta.mk: Për cilat aspekte malinje gjeopolitike duhet të kujdesemi më shumë si rajon kur flasim për promovimin e tyre përmes dezinformatave?

IV:  Rajoni ka shumë çështje të hapura dhe probleme të pazgjidhura, por kjo nuk është diçka e pazakontë dhe specifike në marrëdhëniet me botën. Tendenca e narrativave të dezinformatave është t'i tregojë rrethanat si ekskluzivisht të vështira, madje të pazgjidhshme, për t'i përshkruar vendet në rajon si viktima të një lloj forcash të errëta perëndimore që po përpiqen të na heqin identitetin ose të na shkatërrojnë. Për sa kohë që po ikim nga përgjegjësia duke pranuar narrativa ku fajin e ka dikush tjetër – jo ne – nuk do të bëjmë një hap përpara. Si rajon, ne mund të ngecim prapa apo edhe të përballemi me luftëra dhe të fillojmë nga e para.

Ajo që duhet të bëjmë është të marrim përgjegjësinë e plotë: të komunikojmë sinqerisht dhe hapur për qëllimin e zgjidhjes së problemeve, duke krijuar projekte politike, ekonomike, qytetare që do të nxisin pajtimin dhe bashkëjetesën dhe hapat e shpejtë përpara drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Vetëm kështu mund të mbajmë mbijetesën dhe një jetë dinjitoze për brezat e ardhshëm.