André Markowicz. Nga kanali i YouTube i Médiapart 

Përktheu nga frëngjishtja Filip Noubel

Ky është përkthimi i një postimi të gjatë në Facebook të publikuar nga përkthyesi kryesor francez i letërsisë ruse André Markowicz. Ai njihet për ripërkthimin e të gjitha veprave fiksionale të Dostojevskit, poezinë më të famshme të Pushkinit “Evgeny Onegin” dhe ka bashkëpërkthyer me Françoise Morvan të gjitha dramat e Chekhov si dhe “Mjeshtri dhe Margarita” të Bulgakovit.

Ai është gjithashtu një nga kritikët më të zëshëm të Putinit dhe ka dënuar pushtimin e plotë të Ukrainës nga Rusia që në ditën e parë. Ai e konsideron Facebook-un si “l'intermédiaire entre l'écrit et l'oral”  — që është “faza ndërmjetëse midis fjalës së shkruar dhe të folurit” dhe drejton faqen e tij në Facebook si një platformë për ese të gjata rreth letërsisë, përkthimit dhe tani luftës në Ukrainë.

Ja një postim i publikuar më 23 qershor në faqen e Markowicz në Facebook, vetëm një ditë para përpjekjes së Yevgeny Prigozhin për të marrë armët kundër Vladimir Putinit, e cila përfundoi në një fiasko.

Pozor i styd

“Styd i pozor,” më thoshte gjyshja ime (unë isha tre vjeç) kur kisha bërë diçka të gabuar dhe e dija që kjo do të thoshte se duhej të kisha turp, sepse ishte një “pozor” për “mal'tchik iz intelligentnoy semïi” (fjalë për fjalë: një djalë i vogël nga një familje që inteligjente, ose le të themi një djalë i vogël i arsimuar), për shembull, të nxitojë së pari në pjatën e tij ose të harrojë të lajë duart para se të ulej për të ngrënë. Një herë – dhe, në kujtimet e mia, vetëm një herë – më kujtohet shprehja, por nuk më kujtohet më rasti, ajo përmbysi dhe tha “pozor i styd” dhe toni ishte vërtet shumë i ndryshëm në atë moment. Në fakt, nuk jam aspak i sigurt se ajo po më fliste mua, por fakti është se në zërin e saj kishte një indinjatë të madhe.

Rusishtja shpesh ka dy fjalë ndërsa frëngjishtja ka vetëm një. Njëra shërben për të përshkruar gjënë e jashtme, ndërsa tjetra përshkruan të brendshmen. Ju keni, për shembull, “svoboda” që do të thotë “liri” – por kjo është liria e jashtme, politike. Shumë më e rëndësishme në ndërgjegjen e njerëzve është “volia”, që është liria e brendshme, por edhe “vullneti”. Ju keni – kjo është bërthama rrezatuese e “Vëllezërve Karamazov” – dy fjalë për “tundim”. Aty është tundimi i jashtëm (ai i Shën Antonit): “iskouchénié” dhe ju keni tundimin e brendshëm, atë që ju vjen si nga thellësitë tuaja: “soblazn” (fjala e vetme e përdorur nga Dostojevski). Dhe ke dy fjalë për turp: “pozor” është turp i jashtëm (fjala vjen nga e njëjta rrënjë, shumë e vjetër si folja “të shoh”), ajo që të gjithë e vënë re. Dhe ti e ke “styd”, turpin që ndjen, nëse ke sado pak ndërgjegje, përballë “pozorit”.

“Pozor i styd”, kjo shprehje e gjyshes sime dhe pothuajse 60 vjet më vonë, çuditërisht, timbri i zërit të saj më kthehet sot kur mendoj për Putinin, personin që dikur tha se ai vetë kishte “shumë miq hebrenj që nga fëmijëri” (po, për shembull, Rotenbergët) dhe më vonë thotë se Zelensky është “turpi i popullit hebre” (“pozor evreïskovo naroda”). Nuk e di nëse Putini është turpi i popullit rus (kjo do të supozonte që njerëz të tillë të ekzistojnë në Rusi, domethënë një popull rus i dallueshëm nga populli hebre…), por, ajo që është e sigurt, është se kurrë , jo, asnjëherë që, të paktën, nga mongolët, Rusia nuk është reduktuar në një gjendje të tillë turpi. Dhe kurrë nuk u ka sjellë kaq shumë turp atyre që, në një mënyrë apo tjetër, e duan atë (edhe nëse nuk e di se çfarë do të thotë të duash një vend dhe absolutisht nuk dua ta di). Le të themi, atyre që, për keq a për të mirë, e kanë lidhur fatin e tyre me të sajin, për ata që, si unë, në çdo rast, kalojnë jetën e tyre duke u përpjekur të përcjellin atë që është e gjallë dhe lëvizëse, djegëse dhe sublime, shembull, në librat e shkruar në rusisht.

Nuk do të përsëris këtu gjithçka që them vazhdimisht, jo që nga 22 shkurti [pushtimi rus në shkallë të gjerë në Ukrainë], por meqenëse kam qenë në FB, domethënë për saktësisht 10 vjet (qershor 2013), Rusia ka qenë gjithmonë e sunduar nga tiranë. Nuk kam asnjë shembull të një lideri, apo një cari, me sa mund të kthehem prapa, që nuk ka kryer represione masive kundër kësaj apo asaj kategorie të popullsisë së tij, që nga Ivani i Tmerrshëm dhe shumë më parë. Por ajo që ndodh me Putinin, që është turpi i Rusisë, “pozor Rossii”, është se tiranisë ai i shtoi mafian më të hapur dhe vulgaritetin e saj. Po, Rusia është një vend i drejtuar nga mafia, si, nuk e di, Panamaja e Noriegës. Korrupsioni, i cili ka qenë gjithmonë endemik, katastrofik, në Rusi – përsëri, pasi ka shumë kujtime për Rusinë – është absolutisht total. Nuk ka asgjë tjetër përveç kësaj. Dhe pastaj, ky mjerim, i zi, i ndyrë, i jetës së njerëzve në krahina. Dhe kjo dhunë, të cilën ne e shohim të lëshuar në Ukrainë dhe që e pamë në Çeçeni dhe, më pas, në Siri (pa thënë bota asgjë, pa bërë asgjë). Dhe kjo gënjeshtër e përhershme, e paturpshme e njerëzve që flasin në emër të regjimit, ose që kanë të drejtë të flasin, dhe kjo urrejtje që ata nxjerrin jashtë dhe ky cinizëm i gënjeshtrës. Po ky turp, konstant, në çdo gjë që ndodh, dita-ditës, pa pasur asnjë sferë jete që të mos jetë e kontaminuar nga ky turp.

Pikërisht këtu, nga “pozor”, nga turpi i dukshëm, kaloj në “styd”, në këtë ndjenjë që, ditë pas dite, natë pas nate, më konsumon dhe më shtyn të vazhdoj, në një rraskapitje që në një anë është gjithnjë e më përfundimtare, më duket mua, por në vetvete është gjithashtu një burim energjie. “Mne stydno.” Më vjen turp. Unë shikoj se çfarë po ndodh në Rusi, shikoj këta njerëz që bëjnë thirrje për më shumë shtypje, për më shumë urrejtje, këta njerëz që nuk do të ngurrojnë të hedhin në erë botën nëse përballen me rrezikun e humbjes së pushtetit, kur dëgjoj tek rimat e vogla të çerdhes së Prigozhinit, intonacioni i zërit të tij, mizor, i ndyrë, gjuha e tij vazhdimisht e turpshme (turpërimi i përdorur si armë politike dhe … padyshim, funksionon), formulat e rimuara të Putinit, kjo ndjenjë e ndotjes së brendshme, e djegies, e turpit të zi, që përhapet në të gjithë jetën.

Shtrëngoj dhëmbët. Shtrëngoj grushtat. Dhe pastaj, unë i hap ato, ato grushta dhe përpiqem, ditë pas dite, të shkruaj turpin tim. Jo për ta evakuuar. Por për ta bërë atë diçka që ne të gjithë e ndajmë.