Foto e Yelena Trifonova, përdorur me leje.

Global Voices intervistoi botuesen e medias së pavarur rajonale të opozitës “Baikal People”, Yelena Trifonova, nëpërmjet emailit. Ajo flet për mediat opozitare, jetën në rajonet ruse dhe të ardhmen e gazetarisë së Rusisë. Intervista është redaktuar për shkurtësi dhe qartësi.

Global Voices (GV): Si filloi projekti juaj?

Yelena Trifonova (YT): Gazetarja Olya Mutovina dhe unë filluam “Njerëzit e Baikalit” në 2019 si një projekt i vogël. Ne krijuam një faqe interneti për të ndarë artikujt tanë, të cilët u ribotuan gjithashtu nga gazeta rajonale Irkutsk, ku ne punonim në atë kohë. Më pas ekipit tonë iu bashkuan edhe dy gazetare të tjera, Natasha Sokolnikova dhe Karina Pronina.

Pas pushtimit rus të Ukrainës, ne kishim një qëndrim kundër luftës dhe nuk e censuruam përmbajtjen tonë. Gazeta më pas ndërpreu bashkëpunimin me ne. Kështu u bëmë një botim krejtësisht i pavarur.

Faqja jonë e internetit u bllokua më vonë nga Roskomnadzor [mbikëqyrësi rus i medias që zbaton ligjet e censurës]. Kjo ndodhi pas intervistës sonë me Ayuna Morozova, një banore e Kharkiv me origjinë nga Buryatia, e cila i kishte shpëtuar vdekjes gjatë një bombardimi rus në Kharkiv. Tregime të tilla janë tabu në Rusi.

Ne vazhduam të punojmë në një faqe të bllokuar dhe një kanal në Telegram, pasi Facebook dhe Instagram tani janë bllokuar në Rusi. Në shtator 2022, kur po ndodhte një fushatë rekrutimi ushtarak, Olya dhe unë u ndaluam gjatë një proteste kundër rekrutimit dhe u dërguam në një komisariat. Aty u morëm në pyetje dhe u përballëm me një çështje administrative që na akuzonte për shpifje ndaj ushtrisë. Edhe para kësaj, policia e ndaloi Karina në funeralin e një viktime lufte.

Menjëherë pas kësaj, agjentët e FSB-së [FSB është pasardhësja e KGB-së] vizituan zyrën e gazetës tonë. Duke kuptuar rreziqet në rritje, ne u larguam nga Rusia. Megjithatë, pjesa më e madhe e ekipit tonë redaksional mbetet në vend, duke punuar në mënyrë anonime.

GV: Për çfarë shkruani kryesisht?

YT: Që nga fillimi, fokusi ynë ka qenë në rajonet e Siberisë dhe problemet me të cilat ato përballen. Rusia është e strukturuar në atë mënyrë që jeta të përqendrohet në qytetet e mëdha. Spitalet dhe shkollat ​​janë të vendosura në qytete, aty ndërtohen rrugë dhe shtëpi, kështu paratë dhe njerëzit lëvizin në qytetet e mëdha. Nëse keni lindur në fshat, atëherë automatikisht keni më pak gjasa të merrni arsim apo ndihmë të mirë, sepse spitalet dhe shkollat ​​në fshatra po mbyllen dhe nuk ka punë të mjaftueshme.

Në këto rajone nuk ka as gazetarë. Ata pothuajse nuk shkruajnë kurrë për fshatrat dhe qytetet e vogla, por i sjellin në vëmendje vetëm kur ndodh ndonjë fatkeqësi, si një përmbytje ose një zjarr i tmerrshëm. Pra, këto territore të mëdha në Rusi janë si një njollë e bardhë. Shpesh njerëzit nga këto rajone nuk kanë me kë të flasin për problemet e tyre. Por nuk duhet të jetë kështu.

Në vitin 2020, kam shkruar për një përmbytje të madhe në një fshat të Irkutsk. Qindra shtëpi u përmbytën dhe ishte e pamundur të banohej në to. Banorët e prekur luftuan për të rimarrë të drejtat e tyre ligjore dhe gjatë vizitës sime, të gjithë donin të tregonin historinë e tyre. Sepse gazetari është shpresa e fundit për drejtësi dhe publikim.

Në të njëjtën kohë, këto rajone janë të pasura me tradita. Për shembull, Pikhtinsk, në rajonin e Irkutsk, është shtëpia e pasardhësve siberianë të emigrantëve holandezë që ruajnë trashëgiminë e tyre kulturore. Pasardhësit e tyre ende gatuajnë sipas recetave të vjetra kombëtare dhe veshin rroba tradicionale.

Një djalë nga një fshat i vogël krijoi një kor me këngëtarë, “Cheno;” ata performojnë këngë në gjuhën Buryat dhe më parë bënin ture në Evropë. Ata kanë muzikë të mrekullueshme.

Kohët e fundit, mbulimi ynë është përqëndruar shumë te pasojat e luftës [pushtimi rus i Ukrainës], si varrosen të vrarët në luftën me Ukrainën. Ne kemi dokumentuar viktimat nga rajoni Irkutsk dhe Buryatia. Autoritetet nuk po japin shifra për viktimat. Na u desh t'i mblidhnim pak e nga pak, nga nekrologjitë që publikohen në rrjetet sociale nga të afërmit, ndonjëherë nga shkollat, universitetet, kryetarët e fshatrave dhe qyteteve. Ne kemi dokumentuar 1800 viktima në listën tonë.

GV: Cila është origjina e titullit “Njerëzit e Baikal”?

YT: Ne kryesisht shkruajmë për rajonet përreth liqenit Baikal, që është shtëpia jonë. Kjo do të thotë rajoni Irkutsk, Buryatia dhe Transbaikal. Ne shpresojmë të zgjerojmë historitë tona për të përfshirë rajone si Tyva.

Ne donim që titulli të theksonte narrativat tona me në qendër njeriun. “Njerëzit e Baikal” përfaqëson ata për të cilët ne shkruajmë, audiencën tonë dhe këdo që është i lidhur ose i interesuar në rajonin Baikal.

 GV: Si krahasohet portali juaj me mediat e tjera të opozitës ruse?

YT: Ne jemi unikë, sepse fokusohemi në rajonet e Rusisë, aty ku vazhdon raportimi ynë në terren. Vetëm redaksia punon nga jashtë, me identitetet e tyredhe në terren punohet me autorë anonimë. Kjo qasje hibride ndaj gazetarisë, e lindur nga nevoja, aktualisht është e pashembullt.

Bashkëpunimi në rrethana të tilla është sfidues dhe i rrezikshëm. Për siguri, kontribuesit tanë përdorin pseudonime, gjë ul rrezikun për ndjekje penale.

Edhe protagonistët e tregimeve tona kanë frikë të komentojnë botimin tonë, sepse ishte censuruar dhe bllokuar; shpesh na duhet të ndryshojmë emrat e tyre për siguri. Disa mendojnë se jemi armiq, tradhtarë të atdheut dhe refuzojnë të komunikojnë. Kjo është shumë e vështirë psikologjikisht; gazetarët janë vazhdimisht në prag të konsumimit nga puna e shumtë. Por ata vazhdojnë të punojnë, sepse është e rëndësishme të bëhet gjithçka që është e mundur për të siguruar që lufta të përfundojë shpejt. Për më tepër, na ofrohet vazhdimisht ndihmë nga vullnetarë që duan të punojnë falas dhe të japin informacion nga Rusia.

Unë mendoj se ne ende nuk mund ta kuptojmë plotësisht atë që gazetarët po bëjnë sot në Rusi. Çdo artikull nga terreni është një dëshmi e vërtetë historike. Nëse nuk do të ishin ata, ne do të humbnim plotësisht lidhjen me realitetin.

GV:  A ndjeheni sikur po humbisni kontaktet me njerëzit brenda Rusisë?

YT: Ne nuk ndjehemi kështu. Ne gjithmonë flasim me autorët tanë, ekspertët dhe njerëzit e zakonshëm. Ne kemi më shumë takime në internet, por është thelbësore të qëndroni të lidhur me atë që është reale dhe e rëndësishme.

GV: Njerëzit tani diskutojnë shkolonizimin e Rusisë. Çfarë do të thotë kjo për ju dhe si e shihni atë?

YT: Bisedat për shkolonizimin po bëhen të njohura. Lufta e përshpejtoi këtë. Njerëzit shohin se lëvizja e Rusisë në Ukrainë është e lidhur me ndryshime të mëdha dhe se lufta ka rrënjë koloniale.

Ne kemi folur për çështje të tilla në vendin tonë para luftës. Nuk ka të bëjë vetëm me parjen e zonave kombëtare si koloni, por edhe për trajtimin e padrejtë për shkak të vendit nga vjen dikush. Kjo çështje është e madhe dhe e thellë.

Në Siberi, të quash dikë “moskovit” është pothuajse një fyerje. Siberia duket sikur i shërben vetëm nevojave të Moskës për para. Është një zonë e pasur, me shumë naftë dhe gaz, por vendasit nuk përfitojnë shumë. Duket sikur kemi një minierë ari, por të tjerët përfitojnë prej saj.

Për shembull, gazi nga Kovykta shitet me çmim të ulët në Kinë, por zona si Irkutsk dhe Buryatia nuk e marrin këtë gaz. Ndërtimi i një sistemi këtu nuk i jep para Gazpromit [kompania shtetërore e gazit të Rusisë], edhe pse gazi është nga toka jonë. Në një vit, Irkutsk rriti shumë të ardhurat nga taksat, nga 214 miliardë rubla [rreth 2.2 miliardë dollarë] në 1.7 trilion rubla [rreth 23.2 miliardë dollarë]. Por këto para i shkuan qeverisë qëndrore, duke e lënë zonën pa para për të rregulluar shkollat. Në Slyudyanka, një qytet me 18,000 banorë, ka vetëm dy ambulanca dhe një mjek. Njerëzit shpesh vdesin pa marrë ndihmë në kohë.

Buryatia është ndër rajonet më të varfra. Energjia kushton 3,1 RUB [0,03 dollarë] për njësi atje, por vetëm 1,4 [0,01 dollarë] në Irkutsk. Këto janë rajone fqinje. A është e drejtë kjo?

Më parë, rajonet i jepnin para qendrës. Tani i japin jetët. Buryatia ka shumë ushtarë të vdekur në fillim të luftës. Shumë burra nga atje ju bashkuan ushtrisë për shkak të standardeve të ulëta të jetesës dhe shumë bazave ushtarake që ishin atje. Tani, mbi një mijë vetë nga Buryatia kanë vdekur në luftë. Ky është një numër i madh për një vend me nën një milion njerëz.

Studiuesit llogaritën se një burrë nga Buryatia ka afërsisht 75 herë më shumë gjasa të vdesë në Ukrainë sesa një moskovit. Ky është një disproporcion i madh që flet për diskriminim institucional. Dhe pothuajse e gjithë kjo vlen për çdo republikë [Federata Ruse përbëhet nga republika, krais, rajone, qytete me rëndësi federale, një rajon autonom dhe okrugë autonome. Aktualisht ka 21 republika në Rusi, të cilat janë nominalisht autonome, secila me kushtetutën, gjuhën dhe legjislaturën e vet, por të përfaqësuara nga qeveria federale në çështjet ndërkombëtare. Shumica e republikave janë përcaktuar si shtëpia e një pakice të caktuar etnike si kombi ose kombet e tyre titullare dhe janë trashëgimi e politikave të kombësive të BRSS-së.

Ne nuk kemi federalizëm të vërtetë; rajonet dhe veçanërisht republikat kombëtare tani nuk mund të menaxhojnë pasurinë apo të vendosin vetë për fatin e tyre. Ata duhet të kenë një të drejtë të tillë. Se si do të zbatohet kjo, askush nuk mund ta thotë me siguri. Por ky do të jetë një proces i gjatë dhe i dhimbshëm. Duhet të pranojmë: tani zërat antikolonialë dëgjohen kryesisht nga emigrantët, sepse është e rrezikshme të flitet për këtë brenda vendit dhe njerëzit detyrohen të heshtin. Prandaj, është e pamundur të vlerësohet se sa e madhe është kërkesa antikoloniale brenda vendit.

GV: A keni ndjesinë se njerëzit në rajone të ndryshme janë të lodhur nga lufta? Apo e mbështesin?

YT: Të gjithë ndjehen të ezauruar, por jo në të njëjtën mënyrë. Rusia ka pjesë të ndryshme. Qytetet e mëdha ndjenë pak ndikimin e luftës. Banorët atje e shohin më pak rekrutime, pa arkivole që vijnë dhe dyqane të furnizuara. Lufta është si një re mbi qiell, por që nuk ka shi. Është aty, por ju mund të zgjidhni ta anashkaloni, duke e ditur që nuk mund ta largoni. Kjo ndjenjë nuk është marrëveshje apo miratim – njerëzit janë të lodhur. Megjithatë, jeta vazhdon.

Në vende më të vogla, është një kontrast i fortë. Lufta është një realitet gjithmonë i pranishëm atje. Shumica e atyre që regjistrohen ose dalin vullnetarë vijnë nga këto vende. Shpesh, ata regjistrohen për shkak të mungesës së shpresës ose fuqisë. Ja një ilustrim. Mësova sot se distrikti Slyudyansky në Irkutsk synonte të merrte 270 vullnetarë. Ata morën 50. Nga këto, 30 janë nga Slyudyanka, një qytet me 18,000 banorë; 5 nga Baikalsk, një qytet me 13,000 banorë; pjesa tjetër janë nga zonat rurale. Pse vetëm 5 nga Baikalsk? Arsyeja është e qartë – ata po pastrojnë lumenjtë pranë Baikal, duke u paguar 100,000 rubla [rreth 1100 dollarë] në sezon. Njerëzit kanë mundësinë të fitojnë para në shtëpi dhe nuk duan të shkojnë të vriten për 200,000 rubla [rreth 2200 dollarë] që paguhen për t'u regjistruar në luftë.

Në zgjedhjet e fundit rajonale, disa kandidatë për deputetë u përpoqën të përdornin retorikë agresive patriotike. Asnjë prej tyre nuk ka marrë ndonjë numër të konsiderueshëm votash. Shumica e kandidatëve ju qëndruan premtimeve të përbashkëta – ndërtimi i më shumë shkollave dhe qendrave të kujdesit për fëmijët. Mbështetja e gjerë për luftën mungon dhe autoritetet e shohin këtë. Para zgjedhjeve, ata bëjnë sondazhe sociologjike që janë të vërtetë për veten e tyre dhe kuptojnë se cila temë është e njohur apo jo. Është e qartë se tema e luftës nuk ka jehonë.

GV: Çfarë mendoni për zgjedhjet në 2024? A do t'i ofronit platformën tuaj për fushatë një kandidati “proteste” ose me bindje opozitare, si sugjeroi Navalny?

YT: Unë nuk mendoj se një ndryshim i pushtetit në Rusi është i mundur përmes zgjedhjeve tani. Me shumë mundësi, Putini do të sigurojë një shumicë ligjore. Kjo është thjesht sepse “ata nuk i ndryshojnë kuajt në mes të rrjedhës së lumit” dhe gjatë një lufte, ndryshimi i presidentit për shumicën e njerëzve në Rusi është shumë i paparashikueshëm dhe madje edhe më keq sesa të qëndrosh me liderin aktual. Njerëzit mendojnë se nuk kanë zgjidhje tjetër.

Por kjo nuk do të thotë se nuk nevojitet veprim. Përkundrazi, ne duhet të bëjmë gjithçka që është e mundur. Ne do t'i ofronim një platformë çdo kandidati, vlerat e të cilit përputhen me tonat. Një nga parimet tona është t'u japim zë të gjithëve, veçanërisht atyre që kanë më pak gjasa të dëgjohen. Nuk shoh asnjë arsye për të devijuar nga ky parim.

GV: Si funksionojnë mediat opozitare në mërgim dhe me çfarë mjetesh mbijetojnë?

YT: Autoritetet kanë bërë gjithçka për të stigmatizuar mediat e pavarura ruse, duke sugjeruar se ndjekja e tyre është e rrezikshme. Si rezultat, ne praktikisht jemi të shkëputur nga reklamuesit. Mënyra jonë e vetme e mbijetesës është përmes mbledhjes së fondeve dhe granteve. Kështu, mbështetja e lexuesve tanë është veçanërisht jetike dhe e vlefshme për ne.

GV: Për cilin artikull jeni veçanërisht krenarë që doli gjatë vitit të kaluar?

YT: Ne arritëm të zbulonim një varrezë të ish-të burgosurve nga PMC Wagner pranë Irkutsk. Vullnetarët në terren na ndihmuan me këtë zbulim dhe ata vazhdojnë të mbështesin përpjekjet tona deri më sot. Ndihma e tyre është e paçmur për ne dhe thellësisht domethënëse, sepse tregon se njerëzit kanë përparësi të vërtetën mbi sigurinë personale.

Ne kryem një studim të dhënash dhe zbuluam se në disa zona rurale të rajonit të Irkutsk, 20 për qind e fëmijëve ndjekin klasat e korrektimit, me shumicën e diagnostikuar me “prapambetje të lehtë mendore”. Vetëm kjo statistikë jep një pamje të zymtë të gjendjes së fshatit rus, më shumë se të tjerat, por kjo nuk është përmendur kurrë në asnjë raport zyrtar.

Ne publikuam një apel nga të mobilizuarit nga rajoni i Irkutskut, të cilët kërkuan ndihmë dhe thanë se po i çonin në thertore. Guvernatori u detyrua të pranonte se kjo ishte e vërtetë dhe madje shkoi të “kuptonte situatën” në Donbass, megjithëse nuk kuptonte asgjë. Por njerëzit e panë fuqinë e fjalëve gazetareske, edhe përballë kufizimeve mediatike. Dhe ata e panë që ne po thoshim të vërtetën.

Pas publikimit të artikullit nga ne, një pacient i sëmurë rëndë mori mjekim  dhe prokuroria evidentoi një shkelje në funksionimin e ministrisë së Shëndetësisë. Përveç kësaj, një grua nga një qytet i vogël kishte vendosur një ashensor në hyrje të ndërtesës së saj për karrigen e saj me rrota. Këto mund të duken si fitore të vogla, por ato përforcojnë besimin tonë se ne mund të bëjmë një ndryshim në Rusi, kundër të gjitha gjasave.

GV:  Si e shihni të ardhmen e gazetarisë dhe gazetarëve të opozitës ruse?

YT: Gazetarët si në Rusi, si edhe ata në mërgim, punojnë në kushte ekstreme. Në Rusi, ata rrezikojnë sigurinë e tyre personale. Ata në emigracion përballen me shumë sfida të përditshme, edhe financiare, duke përfshirë çështjet e legalizimit, humbjes së identitetit dhe pengesave profesionale.

Çdo mëngjes kam frikë të zgjohem, pasi çdo ditë sjell grupin e vet të rreziqeve. Ndërsa isha në Rusi, thjesht shushurima e një dege që trokiste dritaren më bëri të dridhem, duke imagjinuar një bastisje të mundshme. Tani, kur i dërgoj mesazh ekipit tonë në Rusi, duke pyetur: “Si jeni?” Mbaj frymën, vetëm nxjerrë frymën e lehtësuar kur përgjigja është: “Gjithçka është në rregull”. Kam frikë vazhdimisht për sigurinë e tyre se mund të përballen me një bastisje ose arrestim.

Megjithatë, unë besoj se gazetaria e pavarur do të vazhdojë për aq kohë sa të ketë një kërkesë për të në Rusi. Ne nuk mund t'i braktisim njerëzit; sepse është njësoj si të braktisësh pengjet që gjenden në një avion, ku terroristët kanë marrë kontrollin. Dhe edhe pas largimit, ne mbetemi të njëjtët pengje. Sepse ne jemi pjesë e vendit dhe do të punojmë për aq kohë sa lexuesit kanë nevojë për ne.