Ho Ai-cheng duke praktikuar Taijiquan, foto e përdorur me leje

Tai Chi është një art marcial kinez i praktikuar në mbarë botën dhe i përdorur nga interpretues të fushave të ndryshme, përfshirë teatrin.

I njohur në kinezisht si boksi Taiji [太極拳, Taijiquan në kinezishten tradicionale], arti marcial u zhvillua në Kinë nga praktikat e mëparshme taoiste dhe budiste rreth shekullit të 17-të. Në shekullin e 20-të, pati përpjekje për të standardizuar Taijiquan, duke krijuar shoqata kombëtare me përfaqësuesit e shkollave të tyre në ngjarje sportive ndërkombëtare. Në vitin 2020, u përfshi në listën e UNESCO-s të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit. Taijiquan është gjithashtu i njohur për të mirat shëndetësore dhe mund të shihet gjerësisht i praktikuar në parqe në qytete në botën kinezishtfolëse dhe gjetkë.

Por Taijiquan përdoret gjithashtu në art performuese, qoftë si pjesë e vetë performancës ose në metodologjinë e trajnimit. Global Voices intervistoi dy praktikues dhe kërkues, që studiojnë pikëtakimin e taijiquan dhe teatrit. Ho Ai-cheng është një studiuese tajvaneze që ka studiuar në Francë dhe shyqrton përdorimet e praktikës dhe filozofisë Taijiquan në përgatitjen e aktorëve dhe shfaqjeve teatrale. Ajo u trajnua gjithashtu në Operan Kineze Kun në Tajvan dhe punon si mësuese teatri, instruktore Taijiquan dhe aktore. Ajo jeton tani në Taipei.

Alexandre Mathys është një studiues zviceran, i cili u trajnua si historian dhe u diplomua për studimet aziatike. Kërkimi i tij fokusohet te globalizimi i arteve marciale kineze në kontekstin e fuqisë së butë, me fokus të veçantë në Afrikë. Ai është bashkëthemelues i rrjetit akademik Martial Arts Project me Ho Ai-cheng. Ai është një ish-sportist Wushu dhe ka dhënë mësim për artet marciale tradicionale kineze. Aktualisht, ai është një studiues në Universitetin Kombëtar të Tajvanit në Taipei.

Intervista u zhvillua në frëngjisht me email pas bisedave të gjata në një kafene në Taipei.

Alexandre Mathys, foto e përdorur me leje

Filip Noubel (FN): A mund të flisni për marrëdhënien mjeshtër-dishepull në traditën Taijiquan?

Alexandre Mathys (AM): Le lien est complexe et mouvant. Il diffère du rapport enseignant-élève qui existe aussi dans les arts martiaux chinois. Il se caractérise par un rite de passage sous forme de cérémonie relativement codifiée, le baishi 拜師, qui symbolise l’entrée dans la famille martiale à l’image d’une porte que l’on franchit. Le disciple accepte implicitement un certain nombre d’obligations comme celle de pérenniser l’héritage qu’il a reçu. La taille de la famille martiale modifie aussi les modalités et les rapports. Ainsi, un maître qui n’a qu’un ou qu’une disciple n’entretiendra sans doute pas le même rapport que certains maîtres de Taijiquan célèbres qui comptent des centaines de disciples répartis dans le monde. Il est possible de rencontrer des pratiquants ayant plusieurs maîtres. Dans ce cas, leurs maîtres ne dispensent généralement pas le même style. En général, cela implique le consentement du chacun mutuel des maîtres. Il peut y avoir aussi des contextes très spécifiques (un décès du premier maître par exemple).

AM: Lidhja është komplekse dhe në zhvillim. Ndryshon nga raporti mësues-nxënës që ekziston edhe në artet marciale kineze. Karakterizohet nga një rit kalimi në formën e një ceremonie relativisht të kodifikuar, baishi 拜師, që simbolizon një akt të bashkimit me familjen e arteve marciale, një derë nëpër të cilën kalon. Dishepulli pranon në mënyrë implicite një numër të caktuar detyrimesh si p.sh. përjetësimi i trashëgimisë që merr. Madhësia e familjes së arteve marciale gjithashtu ndikon në modalitetet dhe marrëdhëniet. Kështu, një mjeshtër që ka vetëm një dishepull ndoshta nuk do të ketë të njëjtën marrëdhënie me disa mjeshtra të famshëm të Taijiquan-it që kanë qindra dishepuj të shpërndarë nëpër botë. Është e mundur të takoni praktikues me disa mjeshtra. Në këtë rast, zotërit e tyre në përgjithësi nuk ofrojnë të njëjtin stil. Në përgjithësi, kjo nënkupton se ka pëlqim të ndërsjellë të secilit prej mjeshtrave. Mund të ketë gjithashtu kontekste shumë specifike (vdekja e mjeshtrit fillestar për shembull).

Ho Ai-cheng, foto e përdorur me leje

Ho Ai-Cheng (HAC) : Traditionnellement, l’enseignement de Taijiquan passe du maître aux élèves. Selon un adage chinois, « l’enseignement oral inspire la vraie compréhension » (kuochuan xinshou 口傳心授). Il faut enseigner avec le cœur. C’est à la personne qui l’enseigne de faire en sorte que soit conservée l’essence du Taijiquan. Néanmoins, « le maître initie l’apprenti mais sa technique dépend de l’effort de l’élève. «Tu peux guider un cheval vers l’eau, mais tu ne peux pas boire pour lui. » La maîtrise de la technique ne peut être acquise que par l’élève lui-même. Chaque maître porte des spécialités différentes dans la pratique. C’est nourrissant d’apprendre avec des maîtres différents. Ainsi Maître Wang Likun est clair : « Le Taiji n’est pas le trésor caché d’un maître, il appartient à tout le monde. Il faut le partager, et échanger entre pratiques différentes, pour en prendre le meilleur. » Le rapport du maître-disciple devrait être comme le mouvement spiral du Taijiquan. L’un a besoin de l’autre, vice versa. C’est dans cet esprit et mouvement là que tous les deux évoluent ensemble.

HAC: Tradicionalisht, mësimi i Taijiquan kalon nga mjeshtri te studentët. Sipas një shprehjeje kineze, “mësimi gojor frymëzon kuptimin e vërtetë” (kuochuan xinshou 口傳心授). Duhet të mësosh nga zemra. Varet nga personi që mëson të sigurojë që thelbi i Taijiquan të ruhet. Megjithatë, “mjeshtri e inicion nxënësin, por teknika e tij varet nga përpjekja e studentit. Siç thotë shprehja: “Mund ta çosh një kalë në ujë, por nuk mund të pish për të”. Zotërimi i teknikës mund të fitohet vetëm nga vetë studenti. Çdo mjeshtër mbart specialitete të ndryshme në praktikë. Është interesante të mësosh me mjeshtra të ndryshëm. Kështu Mjeshtri Wang Likun është i qartë: “Taiji nuk është thesari i fshehur i një mjeshtri, ai i përket të gjithëve. Ne duhet ta ndajmë atë, dhe të shkëmbejmë midis praktikave të ndryshme, për të përfituar më të mirën prej. Marrëdhënia mjeshtër-dishepull duhet të jetë si lëvizja spirale e Taijiquan.” Njëri ka nevojë për tjetrin dhe anasjelltas. Është në këtë frymë dhe lëvizje që të dy zhvillohen së bashku.

Kjo video tregon shkollën Taijiquan të praktikuar nga mjeshtri që jeton në Francë, Wang Likun:

FN: Çfarë roli luan Taijiquan në Tajvan?

AM: Que ce soit dans des structures associatives, des universités ou dans des modes plus informels, le Taijiquan est populaire à Taïwan. Il se pratique aussi dans certains parcs ou places publiques. Même si dans ces formes traditionnelles, il attire un public parfois d’aînés, il se pratique aussi par de très jeunes gens pour ce qui est de ses formes les plus sportives. Il est sans doute aussi l’un des arts martiaux les moins genrés. Ainsi, il est difficile de dresser le profil typique d’un pratiquant. Il existe cinq styles majeurs qui peuvent être appris dans le but de préserver la santé, mais aussi dans une voie sportive. Il y a notamment des compétitions nationales, un championnat du monde et le Taijiquan a même été sport de démonstration aux JO en 2008.

AM: Qoftë i pranishëm në shoqata, universitete apo në mënyra më joformale, Taijiquan është popullor në Tajvan. Praktikohet edhe në parqe apo sheshe publike. Edhe nëse në këto forma tradicionale, ndonjëherë tërheq një audiencë të moshuar, praktikohet edhe nga shumë të rinj në format e saj më sportive. Është padyshim gjithashtu një nga artet marciale më pak gjinore. Kështu, është e vështirë të përpilosh profilin tipik të një praktikuesi. Janë pesë stile kryesore që mund të mësohen me qëllim të shëndetit të mirë, por edhe në mënyrë sportive. Ka gara kombëtare, një kampionat botëror dhe Taijiquan ishte madje një sport demonstrues në Lojërat Olimpike në 2008.

FN: Cili është roli i grave në këtë art marcial?

AM: Même si ce n’est pas le cas de tous les arts martiaux chinois, les femmes sont très présentes dans le Taijiquan. Il y a des championnss célèbres et aussi des maîtresses. Que ce soit à Taïwan ou en Chine, les femmes maîtres ont toujours joué un rôle, même si elles demeurent moins nombreuses. Au 20e siècle, on peut penser par exemple à l'influence de Sun Jianyuan dans la diffusion du style Sun dans le monde, développé par son père Sun Lutang. Taiwan compte de nombreuses maîtres ou instructrices de taijiquan ou d’arts martiaux chinois de nos joursl. Le Taijiquan n’est donc pas genré et cette réalité est aisémeent observable à travers ausis une certaine parité parmi les pratiquants.

AM: Edhe pse ky nuk është rasti për të gjitha artet marciale kineze, gratë janë shumë të pranishme në Taijiquan. Ka kampione të famshme dhe mjeshtre. Qoftë në Tajvan apo Kinë, femrat kanë luajtur gjithmonë një rol, edhe nëse ato mbeten më të pakta në numër. Në shekullin e 20-të, mund të mendojmë për shembull ndikimin e Sun Jianyuan në përhapjen e stilit të Diellit në të gjithë botën, të zhvilluar nga babai i saj Sun Lutang. Tajvani ka shumë mjeshtre ose instruktore të arteve marciale Taijiquan sot. Prandaj, Taijiquan nuk ka gjini dhe ky realitet është lehtësisht i dukshëm edhe përmes një barazie të caktuar midis praktikuesve.

FN: Ju jeni pjesë e një nisme origjinale që zbaton teknikat e Taijiquan në teatër. Si ndodh ky bashkim?

HAC: Il y a diverses façons d’appliquer les arts martiaux chinois au théâtre. Il y a des artistes qui les utilisent comme l’élément inspirateur ou prennent ses formes pour nourrir l’esthétique de leur création. Pour moi, j’envisage l’application du Taijiquan au jeu de l’acteur comme un processus d'«expérience vécue ». Durant le déroulement du jeu et celui du combat, l’acteur ou le combattant s’inscrit dans un processus de vie. Tous deux doivent effectuer des transformations de leur conscience.

Premièrement, avant d’entrer en scène, l’acteur se prépare pour entrer dans un état qui favorise un jeu créatif et pour avoir une présence capable de capter l’attention du spectateur. La technique du Taijiquan entraîne le pratiquant à avoir un « corps émerveillé » (shenling 身靈) et à obtenir une vigilance interactive. Puis, lorsque l’acteur interprète des émotions, il doit être capable de distinguer sa propre émotion de celle de son personnage pour parvenir à un jeu abouti. Pareillement, puisque le combattant entre dans une action lors d’une confrontation belliqueuse, au lieu d’être obsédé par l’envie de gagner ou de nuire à son adversaire, il est nécessaire de « s’abandonner et suivre l’autre pour accomplir le “dao” [la voie] véritable de l’art martial. Par conséquent, durant le processus du jeu de l’acteur et du combat, l’acteur ou le pratiquant en duel du Taijiquan fait l’expérience de son éveil intérieur en deux étapes : « état prêt à réagir » et « état qui engage une action dramatique ou conflictuelle ».

J’avais expérimenté le Taijiquan avec les élève-acteurs à l’université Franche-Comté en France. Ils étaient très curieux et enthousiastes pour découvrir une nouvelle technique du corps pour perfectionner leur jeu de l’acteur. Mais ce qui est dur est la lenteur. Lorsque on est tellement habitué à penser à mille choses à la fois et de tout organiser en avance dans notre société, les élève-acteurs se lassent facilement des mouvements lents ou parfois immobiles à certain moment. Pour dépasser cet ennui ou calmer l’agitation mentale, il leur est demandé de revenir dans le présent, de prendre conscience de leur respiration et d’effectuer les actions en pleine conscience. Par le souffle, on donne la direction à l’esprit. La conscience ne réagit pas aveuglément. En prenant le temps, on devient plus conscient de son corps et on découvre une autre dimension de soi. Lorsque cette expérimentation a été effectuée pendant la pandémie Covid 19, le résultat était spectaculaire. De nombreux élève-acteurs ont constaté que par la prise de conscience du corps, le Taijiquan aide à augmenter considérablement leur concentration, à favoriser une meilleure gestion émotionnelle dans leur jeu ainsi que dans leur quotidien. Lorsqu’ils continuent à prendre conscience de leur corps, le Taijiquan leur permet de laisser passer les impulsions les plus intuitives et de penser par leur corps.

HAC: Ka mënyra të ndryshme për të aplikuar artet marciale kineze në teatër. Ka artistë që i përdorin ato si një element frymëzues ose marrin format e tyre për të ushqyer estetikën e krijimit të tyre. Unë e shoh aplikimin e Taijiquan-it për të vepruar si një proces “përvoje të jetuar”. Gjatë rrjedhës së shfaqjes dhe asaj të luftës së artit marcial, aktori ose luftëtari është pjesë e një procesi jetësor. Të dy duhet të kryejnë transformime të ndërgjegjes së tyre.

Së pari, para se të hyjë në skenë, aktori përgatitet për tu futur në një gjendje që favorizon lojën krijuese, për të pasur një prani të aftë për të tërhequr vëmendjen e publikut. Teknika Taijiquan e trajnon praktikuesin që të ketë një “trup të magjepsur” (shenling 身靈) dhe të marrë vigjilencën ndërvepruese. Më pas, kur aktori interpreton emocione, ai duhet të jetë në gjendje të dallojë emocionin e tij nga ai i personazhit për të arritur një shfaqje të suksesshme. Po kështu, duke qenë se luftëtari hyn në aksion gjatë një konfrontimi, në vend që të jetë i fiksuar pas dëshirës për të fituar ose dëmtuar kundërshtarin e tij, është e nevojshme të “braktisë veten dhe të ndjekë tjetrin për të përmbushur dao [mënyrën] e vërtetë të artit luftarak. Prandaj, gjatë procesit të aktrimit dhe të luftimit, aktori ose praktikuesi i duelit në Taijiquan përjeton zgjimin e tij të brendshëm në dy faza: “gjendja e gatshme për të reaguar” dhe “gjendja e fillimit të veprimit dramatik ose konfliktual”.

Kam përjetuar Taijiquan me studentë të aktrimit në Universitetin Franche-Comté në Francë. Ata janë shumë kureshtarë dhe entuziastë për të zbuluar një teknikë të re trupore për të përsosur aftësitë e tyre të aktrimit. Por ajo që është e vështirë është ngadalësia. Kur jemi mësuar të mendojmë për një mijë gjëra njëherësh, të organizojmë gjithçka paraprakisht në shoqërinë tonë, studentët lodhen lehtësisht nga lëvizjet e ngadalta ose ndonjëherë të qeta në momente të caktuara. Për të kapërcyer këtë mërzitje ose acarim mendor, atyre u kërkohet të kthehen në të tashmen, të ndërgjegjësohen për frymëmarrjen e tyre dhe të kryejnë veprime me vetëdije të plotë. Nëpërmjet frymëmarrjes, ne i japim drejtim mendjes. Vetëdija nuk reagon verbërisht. Me kalimin e kohës, ju bëheni më të vetëdijshëm për trupin tuaj dhe zbuloni një dimension tjetër të vetes. Kur ky eksperiment u krye gjatë pandemisë Covid 19, rezultati ishte spektakolar. Shumë studentë të aktrimit vunë re se përmes ndërgjegjësimit për trupin, Taijiquan ndihmoi në rritjen e konsiderueshme të përqendrimit të tyre, për të promovuar një menaxhim më të mirë emocional në aktrimin e tyre si dhe në jetën e përditshme. Kur ata janë të vetëdijshëm për trupin e tyre, Taijiquan u lejon të lënë impulset më intuitive të kalojnë, për të menduar përmes trupit të tyre.