Një statujë e shkrimtarit kazak Abai dhe atij rus Aleksandr Pushkin në Petropavl, Kazakistan. Foto nga Daniyar Mussirov. Përdoret me leje.

Ky artikull është shkruar nga Tlegen Kuandykov, Barometri i Azisë Qendrore, për Vlast.kz. Një version i redaktuar ribotohet në Global Voices sipas një marrëveshjeje partneriteti mediatik.

Një sondazh i ri nga Barometri i Azisë Qendrore, një institucion i fokusuar në rajon për kërkimin social, zbuloi një ndryshim në opinionin publik ndaj Rusisë, pasi të paktën një e treta e të anketuarve në Kazakistan thanë se e shohin fqinjin e tyre verior “në mënyrë të pafavorshme”.

Opinioni publik është i ndarë: për disa, Rusia është një partner i pashmangshëm por i rrezikshëm, por një e keqe më e vogël në krahasim me të tjerët. Disa, përkundrazi, e shohin Rusinë si një partner premtues ekonomik dhe ofrues sigurie. Rusia dhe Kazakistani ndajnë një histori të gjatë dhe komplekse, e karakterizuar nga shkëmbime të rëndësishme të kapitalit dhe punës, si dhe nga lidhjet politike. Kazakët, për shembull, e kanë perceptuar prej kohësh Rusinë si tërheqëse për arsimim dhe mundësi ekonomike, të paktën para luftës në Ukrainë. Pavarësisht situatës gjeopolitike, lidhjet e ndërsjella ndërkufitare nënkuptojnë se Rusia ka të ngjarë të mbetet aleati kryesor strategjik politik dhe ekonomik i vendit për dekadat e ardhshme. Kazakistani dhe Rusia ndajnë kufirin e dytë më të gjatë tokësor në botë, 7644 kilometra. Vendet janë të lidhura së bashku nëpërmjet Organizatës së Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) dhe Bashkimit Ekonomik Euroaziatik.

Në vitet e fundit, marrëdhënia është bërë gjithnjë e më e vështirë, si në rastin kur presidenti i Kazakistanit Kassym-Jomart Tokayev deklaroi se vendi nuk do të njihte pavarësinë e të ashtuquajturës Republika Popullore e Donetskut dhe Luganskut – territore ukrainase që Rusia është përpjekur t’i aneksojë – ndërsa rrinte ulur pranë Vladimir Putinit në vitin 2022. Një shembull tjetër i kësaj është një deklaratë e bërë nga një ekspert i televizionit rus dhe figurë propagandistike, i cili me kërcënim i tha kazakëve të shikonin se çfarë po ndodhte në Ukrainë, pasi vendi anuloi paradën e Ditës së Fitores. Incidente të tilla si ky kanë hedhur një hije mbi qëndrimin e kazakëve ndaj Rusisë dhe kanë nxitur një diskurs të vazhdueshëm dekolonial rreth trashëgimisë cariste dhe sovjetike të shtypjes kundër Kazakistanit. Pushtimi i plotë i Rusisë në Ukrainë e ka përshpejtuar dhe ndezur debatin, duke përforcuar më tej ndjenjën negative të popullsisë kazake.

Mes dashurisë dhe antipatisë

Pasojat e luftës së Rusisë në Ukrainë mund të vërehen subjektivisht në jetën e kazakëve të zakonshëm dhe ndryshimin e qëndrimit të tyre ndaj Rusisë. Në përgjithësi, sondazhet e opinionit publik treguan se kazakët janë bërë më pak të favorshëm për Rusinë si “një fqinj i fuqishëm verior” në krahasim me vitet e mëparshme.

Një sondazh i kryer në vitin 2017 (shih grafikun më poshtë) tregoi se populli i Kazakistanit, në përgjithësi, kishte një qëndrim relativisht pozitiv ndaj Rusisë. Megjithatë, gjashtë vjet më vonë, ne shohim një pamje krejtësisht të ndryshme: njerëzit janë bërë më pak miqësorë ndaj Rusisë dhe disa madje shprehin neveri të hapur ndaj saj.

Transformimi nuk ishte i papritur: Perceptimi i Rusisë ka përjetuar ndryshime të dukshme gjatë gjashtë viteve të fundit (shih grafikun më poshtë). Përqindja e individëve që kishin një pikëpamje shumë pozitive për Rusinë ra gradualisht, duke arritur një nivel të ulët në vjeshtën e vitit 2022. Në të kundërt, numri i atyre që e shihnin Rusinë si shumë të pafavorshme u rrit në pranverën dhe verën e 2022, pas pushtimit rus të Ukrainës. Një numër i lartë kazakësh mbeten “disi të favorshëm” ndaj Rusisë, duke theksuar një afërsi të qëndrueshme, veçanërisht midis të moshuarve.

Kur shqyrtohet një përmbledhje e hollësishme e mënyrës sesi grupmoshat e ndryshme e shohin Rusinë, në fakt, një model është i dukshëm: Brezi i vjetër tenton të mbajë pikëpamje pak më pozitive dhe tregon më pak negativitet ndaj Rusisë në krahasim me të rinjtë dhe individët e moshës 50-59 vjeç (shih grafiku më poshtë). Megjithatë, ajo që është vendimtare, siç tregohet në sondazhe të tjera, të moshuarit preferojnë televizionin si burim informacioni, duke u ekspozuar kështu ndaj transmetimit të kanaleve televizive ruse që përfshihen në propagandë pro-ruse. Në të kundërt, në mesin e të anketuarve të rinj, afërsisht gjysma shprehën ndjenja negative ndaj Rusisë, ndërsa vetëm një në dhjetë e përshkruan qëndrimin e tyre ndaj Rusisë si “shumë të favorshëm”.

Një vështrim më i afërt i të dhënave sipas konsumit të tyre mediatik zbulon se ata që shikojnë rregullisht përmbajtje mediatike nga Rusia kanë gati dy herë më shumë gjasa ta shohin Rusinë në mënyrë të favorshme në krahasim me ata që nuk janë të ekspozuar ndaj përmbajtjeve të tilla. Ky i fundit shprehu një qëndrim “shumë të pafavorshëm” ndaj Rusisë në një të tretën e rasteve.

Megjithatë, pavarësisht nga një ulje e favorizimit ndaj Rusisë në mesin e kazakëve, shumica e të anketuarve në vjeshtën e vitit 2022 ende besojnë se Rusia mban një qëndrim miqësor ndaj Kazakistanit. Pothuajse dy të tretat e të anketuarve shprehën mbështetje për këtë pikëpamje, ndërsa një e katërta raportoi se e perceptonte Rusinë si jomiqësore ndaj Kazakistanit.

Për më tepër, një numër i konsiderueshëm i të anketuarve besojnë se Rusia ka një ndikim të përgjithshëm pozitiv në Kazakistan, me rreth një të tretën e popullsisë që shpreh pikëpamjen e kundërt.

Megjithatë, të anketuarit shprehin shqetësime të konsiderueshme për ndikimin e Rusisë: rreth gjysma e të anketuarve thonë se janë të shqetësuar për këtë.

Rusia si një partner sigurie?

Kur bëhet fjalë për stabilitetin e brendshëm dhe sigurinë kombëtare, Rusia vazhdon të perceptohet si një partner kyç për Kazakistanin. Të dy vendet bashkëpunojnë përmes marrëveshjeve dhe institucioneve të shumta që mbulojnë sigurinë kufitare, përpjekjet kundër terrorizmit dhe stërvitjet e përbashkëta ushtarake. Janë pjesë e CSTO-së, që u thirr për të garantuar sigurinë logjistike gjatë ngjarjeve të janarit 2022 në Kazakistan.

Në përgjithësi, kazakët e shohin Rusinë si partnerin më tërheqës për ndërtimin e lidhjeve të sigurisë: më shumë se një e katërta e të anketuarve përmendën Rusinë para Turqisë, Kinës dhe Shteteve të Bashkuara (shih grafikun më poshtë).

Pavarësisht një bashkëpunimi të fortë të sigurisë në nivel qeveritar, qytetarët e Kazakistanit kanë një kundërshtim të fortë ndaj mbajtjes së bazave ushtarake ruse në vend. Duke krahasuar të dhënat nga pranvera 2021 dhe vjeshta 2022, numri i atyre që favorizojnë idenë e një pranie të përkohshme ose të përhershme ushtarake ruse në Kazakistan është ulur, ndërsa ata që e kundërshtojnë këtë prani janë rritur.

Vetëm të dhënat sasiore të sondazhit nuk mund të japin një përgjigje të qartë nëse një qëndrim më i kujdesshëm ndaj idesë së pranisë ushtarake ruse është për shkak të pranisë së shkurtër të kontingjentit të CSTO-së në vitin 2022 ose pushtimit rus të Ukrainës. Megjithatë, të dhënat tregojnë se lufta ruse në Ukrainë shënoi një ndryshim të dukshëm në perceptimin midis kazakëve: imazhi i Rusisë në Kazakistan është përkeqësuar ndjeshëm, duke e bërë më të vështirë promovimin publik të disa nismave dypalëshe, veçanërisht të karakterit ushtarak, të cilat mund të priten negativisht nga publiku.

Midis brezit të vjetër, fqinji verior ende ofron një ndjenjë sigurie dhe ruan një imazh të përgjithshëm pozitiv. Megjithatë, rrethanat e vazhdueshme gjeopolitike kanë nxitur kritika publike ndaj trashëgimisë perandorake ruse dhe sovjetike. Tani, ky tension mund të përkeqësojë më tej qëndrimin favorizues të njerëzve ndaj Rusisë.