Foto e Christian Montag nga videoja në YouTube

Kjo intervistë me psikologun Christian Montag nga Maxim Zagovora u botua fillimisht nga Holod Magazine. Global Voices e përktheu dhe e ribotoi artikullin me leje, sipas një marrëveshjeje për ndarjen e përmbajtjes.

Libri “New Gods” (Zotët e rinj) nga Christian Montag, psikolog dhe profesor i Psikologjisë Molekulare në Universitetin e Ulm-it në Gjermani, u publikua më 29 korrik 2023. Sipas autorit, “Zotët e rinj” janë platforma online dhe rrjete sociale që diktojnë përdoruesit për kë të votojnë, çfarë të blejnë dhe çfarë të mendojnë. Holod foli me Montag për mekanizmat e manipulimit të përdoruesve dhe rolin e algoritmeve të mediave sociale në pushtimin rus të Ukrainës. Intervista është redaktuar.

Holod (H): Në parathënien e botimit rus të “Zotëve të rinj”, ju përmendni se jeni “shumë i lumtur që shihni librin tuaj të botuar në rusisht”. Shumë nga kolegët tuaj nuk e ndajnë këtë ndjenjë dhe ndalojnë botimin e librave, filmave ose muzikës së tyre në Rusi. Pse keni një këndvështrim tjetër?

Кристиан Монтаг (КМ): Я понимаю проблему, о которой вы говорите. Да, с одной стороны, мы являемся свидетелями ужасного нападения России на Украину. Многие люди приравнивают российское правительство к российским гражданам и культуре. Но я думаю, что большинство обычных россиян не имеют никакого отношения к политике и они должны получать информацию о том, что происходит в мире.

Я думаю, что моя книга очень важна для понимания того, как онлайн-платформы манипулируют нашим выбором. В наше ужасное время социальные сети особенно часто используются для дезинформации, и я думаю, что моя книга, изданная на русском, поможет пролить свет на некоторые механизмы, лежащие в основе социальных сетей, которые явно играют большую роль в войне России на украинской земле.

Christian Montag (CM): E kuptoj problemin për të cilin po flisni. Po, nga njëra anë, ne jemi dëshmitarë të agresionit të tmerrshëm rus kundër Ukrainës. Shumë njerëz kanë ngatërruar popullin rus, kulturën ruse dhe shtetin rus, duke i konsideruar ata bashkërisht përgjegjës për gjithçka. Megjithatë, besoj se shumë rusë meritojnë të informohen për ngjarjet globale në botë.

Unë e konsideroj librin tim të një rëndësie të madhe për të kuptuar se si platformat online manipulojnë zgjedhjet tona. Në këto kohë sfiduese, rrjetet sociale janë veçanërisht të prirura ndaj dezinformatave. Besoj se libri im do të hedhë dritë mbi disa nga mekanizmat themelorë të rrjeteve sociale, të cilat padyshim luajnë një rol të rëndësishëm në luftën e Rusisë në Ukrainë.

H: Ju përmendni pushtimin e Ukrainës nga Rusia vetëm një herë në “Zotët e rinj”, në parathënie. Por a shihni një lidhje mes kësaj lufte dhe proceseve që përshkruani në librin tuaj?

КМ: Я не упоминаю эту войну, потому что книга была написана до нападения России на Украину. Но там есть длинная глава, посвященная дезинформации и фейкам. Механизм их распространения универсален: социальные сети заинтересованы в том, чтобы пользователи проводили там больше времени: так люди оставляют больший цифровой след, информацию о своих интересах, которую потом можно использовать в любых целях.

Платформы поняли, что затягивать людей, завладевать их вниманием проще всего, показывая им только то, что им нравится. Так работают алгоритмы. Представьте себе человека, который узнает новости только из своей ленты в социальной сети. У него есть некая картина мира, он связан с людьми, которые транслируют близкие ему идеи. И он каждый день получает им подтверждение.

Вокруг его мировоззрения образуется эхокамера, или информационный пузырь, так это мнение постоянно усиливается и не меняется. Концепцию информационного пузыря давно критикуют, но она всё ещё работает, и работает прекрасно.

В нынешней России ситуация такова, что медийный ландшафт зачищен, то есть фильтрацию осуществляет государство. И если человек приходит в соцсети с теми установками, которые получил от власти, то соцсети будут их только поддерживать.

Кроме того, алгоритмы многих социальных сетей поощряют распространение фейковых новостей. Почему? Потому что фейковые новости, как правило, очень яркие, привлекают многих. А социальные сети в выигрыше, потому что люди проводят на платформе больше времени.

CM: Nuk e përmenda këtë luftë sepse libri është shkruar para sulmit të Rusisë në Ukrainë. Megjithatë, ka një kapitull të madh kushtuar dezinformimit dhe lajmeve të rreme. Ato përhapen në të njëjtën mënyrë: rrjetet sociale duan që përdoruesit e tyre të kalojnë më shumë kohë në platforma, për të lënë një gjurmë dixhitale më të gjerë që mund të përdoret për qëllime të ndryshme.

Platformat kanë kuptuar se tërheqja e vëmendjes së përdoruesve është më e lehtë duke u treguar atyre përmbajtjen që ata preferojnë. Kështu funksionojnë algoritmet. Për shembull, kini parasysh një individ që i merr lajmet vetëm nga burimi i mediave sociale. Ai jeton në botën e tij dhe lidhet me njerëz që ndajnë ide të ngjashme. Pra, ai jeton brenda një dhome ose flluskë informacioni. Koncepti i flluskës së informacionit është kritikuar, por ai ende mbetet efektiv.

Në Rusi, autoritetet filtrojnë informacionin. Nëse një person hyn në mediat sociale me filtra të paracaktuar, rrjetet sociale mbështesin vetëm këto pikëpamje. Për më tepër, algoritme të shumta të mediave sociale priren të përhapin lajme të rreme. Pse? Sepse lajmet e rreme stimulojnë emocionet, duke i bërë njerëzit të kalojnë më shumë kohë në platformë.

H: Ju po flisni për fajin e platformave online, gjë që mund të interpretohet si një justifikim për ata që mbështesin luftën. Si “ata janë thjesht viktima të algoritmeve dhe propagandës”.

КМ: Ну, это упрощение. Я не говорю, что люди не несут ответственности. И тем не менее нельзя отрицать тот факт, что становится труднее получать правдивую информацию. Мне кажется, что сейчас в России доступ к альтернативным источникам информации требует больших усилий. Искать правду — это практически работа. Я знаю это по своему опыту жизни в Китае, где государство контролирует интернет. И даже когда вы отыскали альтернативу, вам ещё нужно каким-то образом отличить ложь от правды.

CM: Epo, ky është një thjeshtim i tepërt. Nuk po them që njerëzit janë krejtësisht të pafajshëm. Por ne nuk mund ta mohojmë faktin se është e vështirë për njerëzit të kenë akses në informacionin e saktë, veçanërisht në Rusi. Të kërkosh të vërtetën është punë e vështirë. Këtë e di nga përvoja ime në Kinë, ku shteti kontrollon internetin. Edhe nëse gjeni disa informacione alternative, ju duhet të dalloni gënjeshtrën nga e vërteta.

H: Ju përmendët se disa njerëz janë më të prirur të besojnë në lajme të rreme. Kush janë këta individë?

КМ: Мы провели большое исследование, чтобы понять это. И один фактор оказался наиболее релевантным — доверие. Доверие к обществу и власти.

Те, у кого доверия больше, лучше справлялись с различением настоящих новостей и фейковых, чем те, у кого доверия не было. Но наше исследование актуально для Германии. Я не знаю, что бы оно показало в России, где государство зачастую генерирует фейковые новости.

CM: Ne bëmë një studim të gjerë duke u përpjekur ta kuptojmë këtë dhe një faktor rezultoi të ishte më i rëndësishmi: besimi.

Ata që kanë besim më të madh te autoritetet dhe shoqëria, demonstrojnë aftësi më të mëdha në dallimin e lajmeve reale nga lajmet e rreme në krahasim me ata me nivel më të ulët besimi. Megjithatë, ky është një studim gjerman dhe nuk mendoj se është i rëndësishëm për Rusinë ku shteti shpesh gjeneron lajme të rreme.

H: Cili rrjet social është aktualisht më i politizuari?

КМ: Думаю, Twitter, который теперь называется просто X. Считаю, что это одна из самых политизированных платформ в мире.

CM: Unë mendoj se është Twitter, i njohur tani si X. Unë e konsideroj atë një nga platformat më të politizuara në botë.

H: Çfarë mendoni për ndryshimet në Twitter pasi u ble nga Elon Musk?

КМ: Я в целом не сторонник ситуации, когда таким сильным инструментом владеет один человек. Эти люди не понимают всю свою ответственность.

CM: Nuk më pëlqen situata ku një mjet kaq i fuqishëm zotërohet nga një individ i vetëm. Është shumë fuqi. Këta individë mund të mos e kuptojnë plotësisht përgjegjësinë e tyre.

H: Ju kritikoni pothuajse të gjitha rrjetet sociale dhe internetin në tërësi. Megjithatë, e gjithë ideja e krijimit të internetit ishte që të kishte një hapësirë lirie të vërtetë. Ku gabuam?

КМ: Давайте вернемся в 1990-е. Администрация Клинтона приняла Закон о телекоммуникации [речь о статье 230 этого закона, которая освобождает интернет-компании от ответственности за информацию, публикуемую пользователями на их платформах].

Много лет, вплоть до сегодняшнего дня, большие компании ссылаются на этот закон и говорят: «Смотрите, мы просто информационная инфраструктура, мы не несём ответственности за то, что люди здесь публикуют».

Мы можем надеяться на технологическое решение. Можно изменить алгоритм, чтобы человеку показывалась информация с различных точек зрения.

CM: Le të kthehemi në vitet '90. Administrata e Klintonit miratoi Aktin e Telekomunikacionit (neni 230, i cili liron kompanitë e internetit nga përgjegjësia për të moderuar përmbajtjen e publikuar nga përdoruesit në platformat e tyre).

Për shumë vite, deri më sot, korporatat e mëdha e kanë cituar këtë ligj, “shiko, ne jemi thjesht infrastrukturë informative, ne nuk jemi përgjegjës për atë që njerëzit publikojnë këtu”.

Ne kemi nevojë për një zgjidhje teknologjike. Është e mundur të ndryshohet algoritmi, duke u mundësuar individëve të shohin informacionin nga këndvështrime të ndryshme.

H: A besoni se një ditë interneti do t'i kthehet idealeve të lirisë, barazisë dhe aksesit në informacion?

КМ: Ученые сейчас много говорят о том, как должен выглядеть Web 3.0. Все хотят формировать будущее, и компании не исключение. И я думаю, что сейчас надо сделать так, чтобы наше будущее не оказалось в руках немногих избранных.

Один из образов независимого будущего — свободное программное обеспечение для создания социальных сетей. Таким образом мы можем влиять на то, где находятся наши данные, куда мы хотим их поместить и зачем, с кем и на какой платформе мы хотим взаимодействовать. Мы видим в Европейском союзе Закон о цифровых услугах и Закон о цифровых рынках, которые уже позволяют регулировать деятельность крупных компаний и сервисов в сети. Надеюсь, они станут мощным инструментом, с помощью которого можно будет регулировать большие компании уже в ближайшем будущем. И это позволит расти более здоровым социальным сетям.

CM: Akademikët aktualisht po diskutojnë se si duhet të duket Web 3.0. Të gjithë duan të formësojnë të ardhmen dhe kompanitë nuk bëjnë përjashtim këtu. Ne vërtet duhet të bëjmë diçka për të parandaluar që disa prej tyre të monopolizojnë të ardhmen tonë.

Një shembull i mirë: softuer me burim të hapur për rrjetet sociale. Në këtë rast ne mund të ndikojmë se ku ruhen të dhënat tona, ku i vendosim dhe për çfarë qëllimi, e kështu me radhë. Akti i Shërbimeve Dixhitale dhe Akti i Tregjeve Dixhitale brenda Bashkimit Evropian rregullojnë tashmë aktivitetet dhe shërbimet e korporatave të mëdha në internet. Shpresoj që këto ligje të bëhen mjete të fuqishme për të kontrolluar kompanitë e mëdha në të ardhmen e afërt. Kjo do të lehtësojë zhvillimin e rrjeteve sociale më të shëndetshme.