Gratë iraniane në diasporë që protestojnë kundër ekzekutimeve të protestuesve në Iran. Gruaja, Jeta, Protesta e Lirisë – 17 dhjetor 2022, Otava, Kanada. Foto nga Taymaz Valley – CC BY 2.0.

Pas vdekjes tragjike të 21-vjeçares Mahsa Amini, e cila u rrah në paraburgim nga policia për mosmbajtjen e “hixhabit të duhur” dhe protestave të mëpasshme mbarëkombëtare nën siglën “Gruaja, Jeta, Liria”, qeveria reagoi me një goditje të ashpër. Kjo goditje rezultoi në shtypjen e protestuesve, vdekje të shumta dhe arrestimin e mijërave në të gjithë vendin.

Që nga fillimi i procedurave gjyqësore për protestuesit e ndaluar gjatë protestave mbarëkombëtare të vitit 2022 në Iran, të paktën 25 protestues janë dënuar me vdekje; shtatë prej tyre tashmë të ekzekutuar.

Protestuesit e ekzekutuar u akuzuan kryesisht për vepra të tilla si “bërja e luftës kundër Zotit” dhe “korrupsioni në tokë”. Atyre shpesh iu hiqej e drejta për të zgjedhur një avokat mbrojtës gjatë procesit gjyqësor. Krahas qindra protestuesve të vrarë ose të plagosur gjatë këtyre protestave, mijëra individë janë arrestuar, me shumë aktakuza që përfshijnë të qenit “muhareb” (“luftëtar”), i cili është jashtëzakonisht i rrezikshëm sipas ligjit iranian, pasi mbart rrezikun e ekzekutimit për ata që akuzohen për këtë vepër.

Farshid Kermani, një ish-avokat në Iran, i cili përdor një pseudonim për arsye sigurie, theksoi në një bisedë telefonike me Global Voices se gjyqësori në Iran shpesh mbështetet në akuza të tilla si “bërja e luftës kundër Zotit” dhe etiketimi si muhareb. Këto akuza rrjedhin nga kuptimi dhe interpretimi subjektiv i besimit islam nga autoritetet fetare, duke përfshirë Ayatollah Khamenei, Udhëheqësin Suprem të Republikës Islamike të Iranit.

Kermani theksoi se këto akuza përdoren si bazë për shqiptimin dhe ekzekutimin e dënimeve me vdekje ndaj protestuesve. Ai deklaroi:

Çdo grup ose organizatë që merr pjesë në rebelimin e armatosur kundër qeverisë islame, së bashku me të gjithë anëtarët dhe mbështetësit e saj që kanë njohuri për qëndrimin e grupit dhe kontribuojnë aktivisht në përparimin e objektivave të tij, konsiderohen muhareb. Ky klasifikim zbatohet edhe nëse vetë individët nuk përfshihen drejtpërdrejt në aktivitete luftarake.

Megjithatë, Kermani gjithashtu vë në dukje se një gjyqtar nuk është i detyruar të shqiptojë automatikisht një dënim me vdekje bazuar vetëm në atë që dikush konsiderohet muhareb:

Është e mundur që një individ të klasifikohet si muhareb pa marrë automatikisht një dënim me vdekje. Nëse një individ kryen vrasje, atëherë ai me të vërtetë mund të meritojë dënimin me vdekje. Megjithatë, nëse veprimet e tyre kufizohen në kërcënime dhe frikësime, edhe nëse ato mbartin akuzën e muharebit, kjo nuk justifikon domosdoshmërisht shqiptimin e dënimit me vdekje.

Mbështetja e metodave drakoniane për t'u marrë me protestuesit

Mohsen Shekari, protestuesi i parë i ekzekutuar në Iran për shkak të protestave, u var më 8 dhjetor 2022. Pamje nga videoja e Quint. Përdorim i drejtë.

Vetëm dy ditë para ekzekutimit të Mohsen Shekarit, protestuesit të parë që u ekzekutua në muajt e fundit, Khamenei iu referua protestuesve që penguan rrugët si “plagë”. Ai sugjeroi në mënyrë ogurzezë që nëse këto plagë nuk shërohen, ato duhet të trajtohen me një “hekur të nxehur në zjarr”.

Në mënyrë tragjike, Mohsen Shekari u ekzekutua me arsyetimin e bllokimit të rrugës dhe plagosjes së një pjesëtari të forcave të Gardës Revolucionare Islamike.

Shoqata e Mësuesve të Seminarëve të Qomit, e krijuar nga studentët e Ajatollah Khomeinit, lëshoi një deklaratë duke miratuar veprimet e gjyqësorit të Republikës Islamike në ekzekutimin e protestuesve. Në deklaratën e tyre, ata u kërkuan gjyqtarëve që të marrin masa ndëshkuese edhe më të vendosura duke kryer ekzekutime shtesë, duke synuar të shërbejnë si pengesë për protestuesit e tjerë.

Disa muaj më parë, gjatë protestave në rrugë në qytete të ndryshme anembanë Iranit, një deklaratë e nënshkruar nga 227 anëtarë të parlamentit kërkonte që gjyqësori të ekzekutonte protestuesit, të cilët i etiketuan si muhareb dhe i krahasuan me “anëtarë të Shtetit Islamik“. Kjo deklaratë vetëm sa ka nxitur zemërimin e protestuesve, duke e përkeqësuar më tej situatën.

Sipas një raporti të agjencisë së lajmeve Mizan, e cila është e lidhur me gjyqësorin e Iranit, kreu i organizatës, Mohseni-Eje'i tha:

Ata që në bazë të ligjit duhet të ekzekutohen për veprimet dhe krimet e tyre, janë ekzekutuar ose do të ekzekutohen pa kompromis dhe sigurisht me drejtësi dhe paanësi.

Perspektiva të kundërta nga brenda institucionit islam

Qom është qyteti i shtatë më i madh në Iran. Foto nga Mostafameraji, CC BY-SA 3.0.

Në kontrast të plotë, klerikë të tjerë kanë shprehur kundërshtimin e tyre ndaj vendimeve të gjykatës, duke i konsideruar ato në kundërshtim me parimet e Islamit dhe dënimet islame. Një nga këta zëra është Sadegh Hosseini, një pseudonim që përdoret për të mbrojtur sigurinë. Hosseini, një klerik i ri që studion në Qom dhe aktualisht mban predikime dhe adhurime në një xhami në Teheranin jugor, ndau pikëpamjet e tij me qetësi dhe respekt gjatë një interviste me Global Voices në xhami pas lutjeve të mbrëmjes.

Presim që dijetarët këto ditë të mos heshtin përballë shtypjes. Së paku, duhet të shprehemi se disa sjellje që ndodhin nuk janë të pranueshme për ne. Për shembull, humbja e jetëve të disa të rinjve thjesht sepse ata u mblodhën në rrugë ose hodhën slogane kundër dikujt.

Hosseini beson me vendosmëri se njerëzit i perceptojnë klerikët si anëtarë integralë të qeverisë islame dhe veprime të tilla antagoniste mund të nxisin më tej armiqësinë ndaj këtij grupi.

Amin Abedini, një studiues juridik me bazë në Teheran, i cili adopton një pseudonim për arsye sigurie, i bashkohet një kori ekspertësh ligjorë, avokatësh dhe studiuesish gjyqësorë në kritikimin e “pamaturisë në dhënien e dënimeve me vdekje, të cilat gjithashtu mund të kundërshtojnë arsyen dhe ligjin”. Në një intervistë për Global Voices, Abedini theksoi gabimet e rënda dhe neglizhencën që lidhen me marrjen e jetëve të individëve, duke theksuar se këto veprime “nuk do të zbehen nga faqet e historisë”.

Këto trajtime të ashpra ndaj protestuesve, bij të këtij vendi, nuk do të çojnë askund dhe padyshim ky cikël i kotë dhe joproduktiv do të vazhdojë. Dënime të tilla shërbejnë vetëm për të intensifikuar zemërimin tek qytetarët. Megjithatë, duket se qeveria ka një tjetër motiv për veprime të tilla, duke synuar t'u mbyllë gojën kritikëve të saj përmes krijimit të kërcënimeve.

Sipas statistikave të fundit nga Organizata për të Drejtat e Njeriut të Iranit, vetëm në vitin 2023 në Iran janë ekzekutuar gjithsej 331 individë, përfshirë gjashtë gra. Në mënyrë tronditëse Republika Islamike zbatoi dënimin me vdekje për 7,316 individë që nga viti 2010. Në shumë raste, gjyqtarët pretenduan se i përmbaheshin ligjit islamik.

Aktivistët e të drejtave të njeriut në Iran argumentojnë se ekzekutimi përdoret si një “mjet politik”. Për më tepër, më shumë se gjysma e 582 qytetarëve iranianë të ekzekutuar në vitin 2022, pas fillimit të protestave të lëvizjes “Gratë, Jeta, Liria”, u ekzekutuan në tre muajt e fundit të atij viti, duke nënkuptuar një rritje prej 75 për qind të numrit të ekzekutimeve krahasuar me vitin 2021.

Këto vëzhgime sugjerojnë se autoritetet, të mbështetura nga figura fetare, po përdorin ekzekutimet për të frikësuar protestuesit në përgjigje të vdekjes tragjike të Mahsa Amini dhe protestave të mëvonshme mbarëkombëtare.

Megjithatë, vlen të theksohet se brenda institucionit islam janë shfaqur perspektiva të kundërta, duke i denoncuar këto vendime gjyqësore si të papajtueshme me parimet islame. Këto zëra kundërshtues, së bashku me ekspertët ligjorë, hedhin dritë mbi mënyrën se si politikanët brenda sistemit të Republikës Islamike mund të manipulojnë fenë për të justifikuar veprimet e tyre ose për të çuar përpara objektivat e tyre. Shqetësime të tilla ngrenë pikëpyetje rreth synimeve të qeverisë dhe shkeljeve të mundshme të të drejtave të njeriut.