Foto e artikullit të RussiaPost, e përdorur me leje.

Grigory Ioffe, analist në Fondacionin Jamestown, vë në pikëpyetje arsyetimin e politikës perëndimore ndaj Bjellorusisë, e cila po minon themelet e saj ekonomike dhe po vë në pikëpyetje mbijetesën e saj si një shtet i pavarur, duke çuar kështu në varësi të plotë nga Rusia. Global Voices ripublikon opinionin e tij me lejen nga RussiaPost. Është redaktuar dhe shkurtuar për qartësi. 

Qëndrimi i NATO-s ndaj Bjellorusisë

Samiti i NATO-s në Vilnius u zhvillua vetëm 30 km nga kufiri i Bjellorusisë. Në dokumentin përfundimtar të samitit, Bjellorusia u përmend shtatë herë, por vetëm një herë si një entitet i aftë të veprojë më vete: “Ne i bëjmë thirrje Bjellorusisë të ndalojë aktivitetet e saj keqdashëse kundër fqinjëve të saj, të respektojë të drejtat e njeriut dhe liritë themelore dhe t'i përmbahet ligjit ndërkombëtar”, thuhet në dokument. 

Gjashtë referencat e tjera janë për Bjellorusinë vetëm në lidhje me Rusinë, e cila po përdor territorin dhe infrastrukturën bjelloruse për agresion kundër Ukrainës; po integrohet ushtarakisht; po vendos armët e saj bërthamore në territorin bjellorus dhe po dërgon kompaninë e saj private ushtarake përtej kufirit të përbashkët. Me fjalë të tjera, Bjellorusia nuk konsiderohet si mjeshtre vetë, por si një shtrirje e Rusisë. 

Sigurisht, një qëndrim i tillë ndaj Bjellorusisë nuk është i ri. Dhjetra, në mos qindra botime në median opozitare bjelloruse dhe në shërbimin bjellorus të Radio Liberty ndajnë këtë këndvështrim.

E megjithatë, kur presidenti lituanez Gitanas Nauseda iu referua Bjellorusisë si “jo më e pavarur”, por më tepër si një “provincë e Rusisë“, udhëheqësja e opozitës bjelloruse, Svetlana Tikhanovskaya, e cila ka shijuar mikpritjen lituaneze që nga 11 gushti 2020, kundërshtoi vërejtjen e Nausedës. “Një interpretim i tillë krijon një perceptim të gabuar të Bjellorusisë në botë dhe kontribuon në izolimin edhe më të madh të vendit dhe popullit tonë. Bjellorusia nuk është një provincë e Rusisë dhe populli bjellorus nuk do të lejojë që ajo të bëhet një. 

Problemi e kapërcen krenarinë kombëtare. Kush e mban përgjegjësinë për rritjen e varësisë së Bjellorusisë nga Rusia që nga viti 2020? Përgjigja e zakonshme është Alyaksandr Lukashenka. Ai goditi protestat masive për zgjedhjet e manipuluara në gusht 2020; në vitin 2021, ai organizoi një krizë emigrantësh në kufirin Bjellorusi-Poloni; regjimi i Lukashenkos vazhdon të mbajë pas hekurave rreth 1500 njerëz që grupet e të drejtave të njeriut i cilësojnë si të burgosur politikë. Për më tepër, Minsku lejoi Rusinë të përdorte territorin bjellorus për të organizuar sulme ndaj Ukrainës. Perëndimi, përfshirë BE-në, nuk mund të mos reagonte dhe vendosi gjashtë paketa sanksionesh ndaj Minskut. Ndërkohë, kabineti i Tikhanovskaya jo vetëm e miratoi këtë, por vazhdimisht kërkoi sanksione edhe më të ashpra.

Ekuivalenti gjeopolitik i ‘kulturës së anulimit’

Çfarë u arrit si rezultat? A u dorëzua Minsku ndaj të burgosurve politikë? Përkundrazi, situata është përkeqësuar. A e ndërpreu Minsku bashkëpunimin ushtarak me Rusinë? Jo, vetëm është forcuar. Megjithatë, në fakt, diçka kritike u arrit: atë që Siarhei Bohdan, një historian bjellorus nga Universiteti i Lirë të Berlinit, e quajti gjysmë bllokadë. Bohdan i dedikoi fenomenit dhe implikimeve një analizë të thellë. Këtu janë disa pika të shkurtra të kësaj analize. 

Minsku është përpjekur maksimalisht të diversifikojë rrugët e tij të transportit që nga shpallja e pavarësisë, veçanërisht në vitet 2010, duke vënë theksin në lidhjet nëpërmjet porteve të tilla si Ventspils, Letoni; Klaipeda, Lituani; Gdansk, Poloni dhe Odesa, Ukrainë. Në të njëjtën kohë, Minsku nuk po nxitonte të bindej kur Moska kërkoi (për herë të parë në vitin 2016) që produktet e rafinuara të prodhuara nga nafta bruto ruse të ridrejtoheshin në portet detare ruse. 

Deri në zgjedhjet presidenciale të vitit 2020, Minsku u përpoq të përforconte diversifikimin e tranzitit. Kështu, që nga janari 2020, Lukashenko mbajti një vizion ku vetëm 30-40 për qind blihet nga Rusia, ndërsa 30 për qind blihet diku tjetër dhe hyn nëpërmjet Klaipeda dhe 30 për qind e mbetur vjen nga Odesa. 

Megjithatë, pas vendosjes së sanksioneve ndëshkuese perëndimore, Minsku përfundimisht (në shkurt 2021) nënshkroi një marrëveshje me Rusinë për ndryshimin e rrugës së eksporteve të saj të naftës së rafinuar në portet ruse.

Më tej, pas devijimit të fluturimit të Ryanair në maj 2021, Lituania, Letonia dhe Ukraina mbyllën hapësirën e tyre ajrore për Belavia, transportuesin kryesor të Bjellorusisë. Më 4 qershor 2021, BE mbylli hapësirën e saj ajrore për të gjithë avionët bjellorusë. Në përgjigje të bllokadës ajrore dhe vendimit të BE-së për të ndërprerë bashkëpunimin me Bjellorusinë, Minsk refuzoi të kryente detyrën për mbrojtjen e kufirit – nuk ndalonte më emigrantët e paligjshëm tu afroheshin kufijve të BE-së. Pasoi një krizë emigrantësh.

Kështu, në fillim të vitit 2022, Bjellorusia e gjeti veten në një gjysmë bllokadë nga të gjithë fqinjët e saj, përveç Rusisë. Kjo dhe mbështetja rezultuese e Minskut në Rusi e detyruan qeverinë bjelloruse të bënte lëshime të paprecedentë ndaj Moskës. 

Përveç ndërprerjes së lidhjeve ekonomike midis Bjellorusisë dhe Ukrainës pas shpërthimit të luftës, BE vendosi sanksione të reja ndaj Bjellorusisë, duke përfshirë kufizimet e tranzitit. Kjo ishte pjesë e luftës ekonomike të zhvilluar kundër Rusisë në përgjigje të pushtimit të Ukrainës, por jo një plan realist për të bindur Minskun të ndryshojë kursin.

Në janar 2023, Lituania denoncoi një marrëveshje mbi parimet e bashkëpunimit ndërkufitar. Pas kësaj, në shkurt, Polonia mbylli të gjitha pikat kufitare, përveç njërës për makina dhe një për kamionçina.

Kështu, gjysmë-bllokada e Bjellorusisë i nënshtron qytetarët e saj ndaj ndëshkimit kolektiv duke minuar artificialisht bazën ekonomike të mirëqenies së tyre.

Bllokada e Bjellorusisë, beson Bohdan, vë në pikëpyetje mbijetesën si shtet i pavarur. Vendimet specifike të anëtarëve të BE-së në fushën e transportit dhe tranzitit nga pranvera e 2022 e në vazhdim nënkuptojnë një refuzim për të njohur ndonjë ndryshim midis Bjellorusisë dhe Rusisë. Ato çojnë jo vetëm në delegjitimimin e shtetit ekzistues bjellorus, por edhe në varësinë absolute të Bjellorusisë nga Rusia në të gjitha fushat, përfshirë marrëdhëniet me vendet e treta.

Duke pasur parasysh analizën e Bohdan, përgjigja në pyetjen se kush është fajtori që Bjellorusia u bë një zgjatim i Rusisë duket më e qartë. 

Një konstante është vetë Lukashenko. Një djalë i keq njëherë e përgjithmonë, në sytë e Perëndimit, ai ka qenë në krye për 29 vjet rresht. Konstantja e dytë është dëshira e pashtershme e Bjellorusisë për të diversifikuar lidhjet e saj, një kërkesë ekzistenciale për një vend të mesëm pa dalje në det.

Në të kundërt, e vetmja variabël e vërtetë në ekuacion është politika e Perëndimit ndaj Bjellorusisë. 

A është politika vetëm një zgjedhje binar midis së keqes dhe së mirës, ​​e para është sundimi i Lukashenkos dhe i dyti vizioni idealist i Evropës për Bjellorusinë?

Apo ndoshta një politikë është më shumë një kurs veprimi vizionar dhe i nuancuar i ndërmjetësuar nga detyrat e shtëpisë së politikëbërësve për vendin në fjalë (historia e tij, ndarjet e brendshme dhe sondazhet) dhe arritja e tyre në një kompromis të caktuar midis vlerave dhe interesave? Ky opsion i dytë nuk duket se është marrë në konsideratë. Rrjedhimisht, politikanët perëndimorë duket se po ndjekin bishtin e tyre. Gjithçka është duke u bërë për ta kthyer Bjellorusinë në një shtrirje të Rusisë vetëm për të shprehur një zemërim për këtë rezultat specifik.

Një situatë e ngjashme ekziston edhe në diplomacinë shumëplanëshe midis Perëndimit dhe Bjellorusisë. Nga njëra anë, megjithë stafet e ambasadave të pakësuara dhe pa drejtues, Bjellorusia ende mban marrëdhënie diplomatike me të gjitha vendet perëndimore.  Nga ana tjetër, kabineti i përkohshëm i kryesuar nga Tikhanovskaya përpiqet të bëjë çmos për të vepruar. Një artikull i Radio Liberty mbi marrëdhëniet e kabinetit të saj me Perëndimin pohon, mjaft seriozisht, se “udhëheqësit perëndimorë tani i zgjidhin çështjet bjelloruse” pothuajse ekskluzivisht me kabinetin e Tikhanovskaya, ndërsa kontaktet me diplomatët zyrtarë bjellorusë nuk janë “të thelluara” dhe janë më shumë “tematike sesa politike”. Madje një analist sugjeroi se Lukashenko “do të donte të ishte në vendin e Tikhanovskaya” sepse ajo është takuar me kaq shumë liderë perëndimorë, ndërsa Lukashenko shmanget prej tyre.

Megjithatë, duke marrë parasysh që Tikhanovskaya nuk ka se si të ndikojë në asgjë në Bjellorusi, vërejtja e fundit është e çuditshme. Takimet e Tikhanovskaya me liderët perëndimorë janë të mbushura me simbolikë (“ne mbështesim demokracinë”), por nuk ofrojnë asgjë në aspektin e prakticitetit. Ndërkohë, gazetarët perëndimorë vazhdojnë të kërkojnë intervista me Lukashenkon për të kompensuar mungesën e kontakteve që kanë vërtet rëndësi.

Është Rusia ajo që ka thithur më shumë produkte të eksportit bjellorus. Në vitin 2022, eksportet bjelloruse drejt Rusisë tejkaluan ato të një viti më parë me 40 për qind, gjë që kompensoi gjysmën e humbjeve për shkak të ndërprerjes së aksesit në tregjet perëndimore. Minsku po bën përpjekje për të kompensuar pjesën tjetër përmes tregtisë me vendet e tjera.

Si përmbledhje, ndërkohë që dëmtoi shumë aftësinë e Bjellorusisë për të vepruar vetë dhe për të mos arritur ndonjë rezultat pozitiv, bllokada e Bjellorusisë nga fqinjët e saj perëndimorë ka qenë dukshëm kundërproduktive, duke çuar në varësi të tepruar nga Rusia. Për më tepër, zhvillimi i bisedimeve në lidhje me Bjellorusinë kryesisht me subjekte që kanë pak ose aspak ndikim në Bjellorusi vetëm sa i përkeqëson gjërat. Nëse ky përfundim ja vlente të vërtetohej pavarësisht se ishte tepër i drejtpërdrejtë, kjo është kryesisht për shkak se politikëbërësit perëndimorë nuk janë në marrëdhënie miqësore me sensin e shëndoshë. Jo gjithmonë të paktën.