Pavioni i Uzbekistanit në Ekspozitën e Shanghait 2010. Foto nga William në Flickr (CC BY-ND 2.0)

Kur njerëzit në Uzbekistan marrin informacion për Kinën, perceptimi i tyre formësohet nga mediat që ndjekin. Ndërsa disa shqetësohen për rritjen e borxhit të Uzbekistanit ndaj Kinës; të tjerët e perceptojnë fqinjin e tyre gjigant si një partner të dobishëm ekonomik. Dhe disa, zakonisht më fetarë, dënojnë ashpër qëndrimin e Kinës ndaj ujgurëve dhe e konsiderojnë atë një armik të myslimanëve.

Që nga fillimi i Iniciativës Një Brez, Një Rrugë, marrëdhëniet e Kinës me vendet e Azisë Qendrore, përfshirë Uzbekistanin, janë forcuar në një nivel të ri. Sipas të dhënave zyrtare, vëllimi i tregtisë midis Uzbekistanit dhe Kinës është rritur 140 herë në 30 vitet e fundit. Që nga viti 2017, madhësia e investimeve kineze në ekonominë e Uzbekistanit është rritur pesëfishuar. Nga viti 2017 deri në fillimin e pandemisë në fillim të vitit 2020, zyrtarë kryesorë të 14 rajoneve të Uzbekistanit janë ftuar dhe kanë vizituar provinca të ndryshme dhe qytete të mëdha të Kinës. Si rezultat, Kina ka ruajtur pozicionin e saj si një nga partnerët më të mëdhenj tregtarë të Uzbekistanit. Gjithashtu, ai mbetet tregu më i madh eksportues i Uzbekistanit. Por, pavarësisht nga fakti se marrëdhëniet ekonomike dhe politike po shkojnë lart, imazhi i Kinës në hapësirën mediatike uzbeke mbetet kompleks.

Kina si një mike në mediat uzbeke të kontrolluara nga shteti

Mediat e kontrolluara nga shteti ende dominojnë peizazhin mediatik në Uzbekistan. Global Voices analizoi mbulimin e Kinës nga Agjencia Kombëtare e Informacionit të Uzbekistanit Uza.uz, agjencia zyrtare e mediave shtetërore, e cila është gjithashtu faqja kryesore zyrtare e lajmeve në vend. Shumica e lajmeve (rreth 44 për qind e totalit që lidhen me Kinën) në këtë faqe interneti në 2021–2022 përfshijnë lajme politike, me fokus në marrëdhëniet Kinë–Rusi, Kinë–SHBA dhe Kinë–Tajvan. Është interesante se mbulimi i Uza.uz përfshinte artikuj të shumtë për marrëdhëniet e mira të Kinës me Rusinë dhe arritjet në partneritetin strategjik midis këtyre dy vendeve. Në të kundërt, vetëm situatat konfliktuale dhe problematike u theksuan kur mbuloheshin marrëdhëniet e Kinës me SHBA-në. Një vështrim më i afërt i burimeve origjinale të lajmit zbulon se ato janë referenca të drejtpërdrejta nga mediat ruse si TASS (një agjenci e madhe shtetërore ruse e lajmeve) dhe Ria Novosti (një tjetër agjenci shtetërore ruse e lajmeve). Për më tepër, Uza.uz ka më pak mbulim lajmesh për Tajvanin dhe ujgurët sesa faqet e tjera më të pavarura.

Kategoria e dytë më e madhe e lajmeve në periudhë – 29 për qind – u fokusua në marrëdhëniet e mira midis Uzbekistanit dhe Kinës, marrëveshjet e reja politike dhe ekonomike dhe shkëmbimet kulturore. Në këtë rast, Kina paraqitet si një partner i mirë strategjik, si në shembullin e mëposhtëm nga 25 maji 2022:

Хитой ҳукумати Ўзбекистонга 250 миллион юань маблағ ажратди. Битим Хитой Халқ Республикаси томонидан Ўзбекистон Республикасида ижтимоий аҳамиятга молик лойиҳаларни биргаликда амалга ошириш учун 250 миллион юань (37,5 миллион доллар) миқдорида беғараз ёрдам кўрсатишни назарда тутади.

Qeveria kineze i ndau Uzbekistanit 250 milionë juanë. Marrëveshja parashikon sigurimin e 250 milionë juanëve (37.5 milionë dollarë) nga Republika Popullore e Kinës për zbatimin e përbashkët të projekteve të rëndësishme shoqërore në Republikën e Uzbekistanit.

Kur bëhet fjalë për televizionin, i cili është ende burimi më popullor i medias, veçanërisht në mesin e brezit të vjetër dhe në rajonet suburbane dhe rurale, lajmet për Kinën mbulojnë kryesisht tema të buta, duke u fokusuar zakonisht në kulturën, historinë, gjeografinë dhe teknologjitë e përparuara kineze. Pothuajse nuk ka asnjë lajm që prek çështje të diskutueshme politikisht.

Kjo nuk është befasi: mediat zyrtare në vendet e Azisë Qendrore shpesh kritikohen për retorikën e lartë dhe kontekstin pro-qeveritar dhe si rregull nuk mbulojnë lajmet më të ndjeshme politikisht.

Mediat e pavarura pikturojnë një portret më me nuanca të Kinës

Sektori i medias në Uzbekistan ka fituar një lloj autonomie që nga viti 2016, kur presidenti i ri Shavkat Mirziyoyev filloi një gamë të gjerë reformash. Megjithëse liria e medias nuk është arritur ende plotësisht, faqet private të internetit dhe blogerët e pavarur kanë filluar të shkruajnë ose të flasin më lirshëm për situata specifike politike dhe sociale që rrallë mbulohen nga media shtetërore. Prandaj, në platforma të tilla mund të gjenden mendime dhe diskutime të ndryshme për Kinën.

Agjencia private e lajmeve kun.uz, ​​e cila konsiderohet si një nga mediat më objektive dhe më të pavarura në vend, ka audiencën më të madhe për sa i përket mbulimit: aktualisht është faqja e internetit më e njohur e lajmeve në Uzbekistan, me një numër total të abonentëve të përditshëm në mbi një milion. Një analizë nga Global Voices e lajmeve në lidhje me Kinën të publikuara në kun.uz midis 1 tetorit 2021 dhe 1 tetorit 2022, tregon se kishte 332 artikuj. Shumica mbuluan situata politike, duke përfshirë konfliktet midis Kinës dhe SHBA-së mbi Tajvanin. Kategoria e dytë më e madhe, soft news, pasohet nga marrëdhëniet dypalëshe dhe disa përmendje të pandemisë. Ajo përfshin gjithashtu materiale për ujgurët që jetojnë në Xinjiang.

Хитой ҳукумати уйғурларга қарши юқори технологик кузатувлар олиб бориш ва уларни фарзандлар ота-оналаридан ажратиладиган мажбурий меҳнат лагерларига жўнатишда айблаб келинмоқда. Расмий Пекин эса лагерлар кўнгилли таълим ва малака ошириш учун ташкил қилинганини айтиб келади.

Qeveria kineze është akuzuar për mbikëqyrje me teknologji të lartë të ujgurëve dhe dërgimin e tyre në kampet e punës së detyruar ku fëmijët ndahen nga prindërit e tyre. Pekini zyrtar pretendon se kampet janë organizuar për edukim dhe trajnim vullnetar.

Imazhi në zhvillim i Kinës në mediat sociale

Njerëzit në Uzbekistan marrin informacion të pacensuruar përmes seksioneve në gjuhën uzbeke të kompanive të mediave të huaja, si BBC Uzbek, Radio Liberty Uzbek dhe Zëri i Amerikës. Ato media njihen gjithashtu si kritike me zë të lartë të situatës politike në Uzbekistan dhe zakonisht prekin tema që janë tabu në mediat lokale.

Një burim tjetër janë influencuesit uzbekë, brenda dhe jashtë vendit. Në Uzbekistan, ndikuesit shpesh thjeshtëzojnë lajmet botërore dhe çështjet politike për publikun e gjerë në një gjuhë më të thjeshtë, bazuar në opinionet e tyre. Njerëzit që nuk lexojnë apo shikojnë lajme në TV ose faqe interneti zakonisht marrin informacion nga opinionistë të tillë në mediat sociale. Disa nga këta influencues, për shembull blogeri i njohur Khushnud Khudayberdiev, i cili zakonisht publikon lajme për çështjet ligjore dhe situatën sociale në Uzbekistan në kanalin e tij në Telegram, kanë deri në 400,000 ndjekës.

Ndikuesit politikë uzbekë dhe ata që drejtojnë bloge të pavarura jashtë vendit shpesh përmendin se ujgurët përballen me presion të fortë nga qeveria kineze. Është e rëndësishme të theksohet se ujgurët janë një komb që është gjuhësisht dhe kulturalisht jashtëzakonisht i afërt me uzbekët. Në disa tregime të ndikuesve, Kina mund të shihet si e pafavorshme dhe kërcënuese. Për shembull, blogeri i njohur uzbek Sanjar Xoja, që jeton jashtë Uzbekistanit, shpjegoi në blogun e tij se si disa vende ranë pre e diplomacisë së borxhit të Kinës. Një gazetar tjetër, Doston Iskandarov, ka analizuar tërësisht raste të tilla të “kurthit të borxhit” në Taxhikistan, Kirgistan, Laos, Sri Lanka dhe Xhibuti.

Disa, si Kamoliddin Rabbimov, vënë në dukje mosbesueshmërinë e muskujve ekonomikë dhe politikë të Kinës duke pasur parasysh deficitin e saj në demokraci. Disa blogerë kritikojnë hapur politikat e Pekinit me një kontekst të tillë:

Туркий халқлар орасида маданият жиҳатидан, тилнинг шаклланиши томонидан ўзбеклар билан уйғурлар жуда яқин. Афсуски, бизнинг энг яқин қариндошларимиз ҳисобланган Шарқий Туркистондаги уйғурларга бугун жуда агрессив сиёсат қўлланиляпти. Хитой ҳукумати томонидан “ахлоқ лагерлари” деб номланаётган лагерлардаги қӯлланилиши тахмин қилинаётган ўта даҳшатли ҳолатлар, турли қийноқлар ва жинсий тазйиқлар интернет оламини бир қанча вақтдан бери ларзага солиб келади.

Në mesin e popujve, ujgurët dhe uzbekët janë shumë të afërt për nga kultura dhe gjuha. Fatkeqësisht, një politikë shumë agresive po zbatohet ndaj ujgurëve në Turkestanin Lindor, të cilët konsiderohen si të afërmit tanë më të afërt. Kushtet e tmerrshme, torturat dhe ngacmimet seksuale që pretendohet se ushtrohen në të ashtuquajturat “kampet e moralit” nga qeveria kineze, kanë tronditur hapësirën e lajmeve në internet prej disa kohësh.

Megjithatë, vitet e fundit, disa ndikues dhe blogerë kanë nxjerrë një imazh pozitiv të Kinës. Kjo është kryesisht për shkak të rritjes së investimeve dhe bizneseve kineze në Uzbekistan, përparimeve ekonomike dhe teknologjike të Kinës dhe pjesërisht për shkak të ndikimit të luftës së vazhdueshme midis Rusisë dhe Ukrainës në Azinë Qendrore. Në veçanti, marrëveshjet e investimeve dhe tregtare të Uzbekistanit me Kinën që arrijnë në 15 miliardë dollarë gjatë samitit SCO-2022 janë vlerësuar nga disa blogerë.

Me pak fjalë, imazhi i Kinës mund të shihet me tone të ndryshme në burime të ndryshme të medias në Uzbekistan dhe perceptimet e njerëzve për të formohen kryesisht nga burimi mediatik të cilit i referohen shpesh. Me rritjen e angazhimit të Kinës në gjeopolitikën ndërkombëtare dhe në Azinë Qendrore, do të ketë më shumë interes dhe diskutime të nxehta për Kinën në Uzbekistan dhe diskutime të tilla po politizohen më shumë.