Gurbanguly Berdymuhamedov, ish-presidenti i Turkmenistanit (në të majtë) dhe djali i tij Serdar Berdymuhamedov, presidenti aktual (në të djathtë) në ditën e inaugurimit. Pamje nga kanali i YouTube i Chronicles of Turkmenistan. Përdorim i drejtë.

Në takimin e platformës C5+1 të presidentit amerikan Joe Biden me udhëheqësit e pesë vendeve të Azisë Qendrore më 19 shtator, Turkmenistani u përfaqësua nga presidenti Serdar Berdymuhamedov. Dhjetë ditë më vonë, në takimin e kancelarit gjerman Olaf Scholz me krerët e shteteve të Azisë Qendrore, Turkmenistani u përfaqësua nga babai i presidentit dhe ish-kreu i shtetit Gurbanguly Berdymuhamedov. Pjesëmarrja e tij ishte e çuditshme, sepse G. Berdymukhamedov  është vetëm kryetar i Halk Maslahaty, parlamenti i vendit.

Këto dy ngjarje përmbledhin në mënyrë të përkryer konfuzionin rreth udhëheqjes së Turkmenistanit dhe kaosin në kalimin e pushtetit. Në mars 2022, S. Berdymuhamedov fitoi zgjedhjet presidenciale dhe pasoi babanë e tij, i cili sundoi mbi Turkmenistanin midis viteve 2006 dhe 2022. Kjo krijoi një model unik të vazhdimësisë në Azinë Qendrore dhe hapësirën më të gjerë post-sovjetike. Edhe pse pushteti presidencial është kaluar nga babai te djali më parë, nuk ka pasur asnjë rast që babai dhe i biri të jenë gjallë dhe aktivë politikisht. Për shembull, në vitin 2003, Heydar Aliyev vdiq menjëherë pasi ia dorëzoi pushtetin djalit të tij dhe presidentit aktual të Azerbajxhanit, Ilkham Aliyev.

Kalimi i pushtetit në Turkmenistan është nën vëzhgim të ngushtë nga vendet fqinje, ku regjimet politike janë përballur me probleme me tranzicionin e pushtetit. Kirgistani ka pasur tre revolucione në 30 vitet e fundit. Ish-presidenti i Kazakistanit, Nursultan Nazarbayev nuk arriti të ruante ndikimin, pasi humbi përballë pasardhësit Kassym-Jomart Tokayev në një luftë për pushtet që rezultoi në protestat më vdekjeprurëse në historinë e vendit. Vëzhguesi më i mprehtë është presidenti i Taxhikistanit, Emomali Rahmon, i cili thuhet se po përgatit djalin e tij, Rustam, të marrë presidencën së shpejti.

Kështu, kriza e vazhdueshme e kalimit të pushtetit në Turkmenistan, është një mundësi për këto regjime që të shohin se si funksionon një kalim pushteti nga babai te djali në jetën reale dhe çfarë sfidash mund të krijojë. Raportet sugjerojnë se tranzicioni i pushtetit nuk do të jetë pa probleme, pas asaj që shumë e panë si një plan të mirëmenduar ku diktatori emëron një pasardhës të bindur. Eksplorimi i arsyeve pas kësaj është i rëndësishëm për të kuptuar rreziqet e trashëgimisë në një kontekst autoritar.

Izolimi, gazi natyror dhe diktaturat

Turkmenistani është një nga vendet më të izoluara në botë. Në vitin 1991, shpalli pavarësinë, pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik. Deri në vitin 2006, drejtohej nga Saparmurat Niyazov, një diktator i çuditshëm, më i famshëm për ndërtimin e një statuje të artë 12 metra të lartë të tij me vlerë 12 milionë dollarë.

Pas vdekjes së Niyazov në 2006, G. Berdymuhamedov u bë president. Në 15 vitet e ardhshme të sundimit të tij, ai ndërtoi një kult personaliteti të tijin. Ai zyrtarisht mban titullin “Geroi Arkadag” (Mbrojtësi i Heroit) dhe në janar 2023, parlamenti i dha titullin “Udhëheqës Kombëtar”. Ai shfaqet në mënyrë rutinore në TV në skena ku është duke xhiruar, duke kënduar, duke i dhënë makinës dhe duke u stërvitur. Manifestimi më i fundit i kultit të tij të personalitetit është qyteti i parë “smart city”, i Turkmenistanit, i quajtur Arkadag.

Këtu është një video në YouTube me skena televizive ku G. Berdymuhamedov është duke xhiruar, duke kënduar dhe duke u stërvitur.

Në skenën ndërkombëtare, Turkmenistani e merr rëndësinë nga rezervat e tij të mëdha të gazit natyror, të cilat vlerësohen si të pestat më të mëdhaja në botë.

Një fat i projektuar politik

Pasardhja e afërt e S. Berdymuhamedov në postin e babait të tij u bë e dukshme disa vite përpara se ai të fitonte zgjedhjet presidenciale. Ai ishte i përgatitur për të qenë udhëheqësi i ardhshëm në një proces që përfshinte emërimin e tij në disa poste diplomatike dhe role të nivelit të lartë qeveritar. Midis 2019 dhe 2022, pozicionet e tij përfshinin: deputet, guvernator i rajonit të rëndësishëm strategjik Akhal dhe zëvendëskryeministër. Kështu, më 12 shkurt, kur Milliy Gengesh, dhoma e ulët e parlamentit të Turkmenistanit, shpalli zgjedhjet e parakohshme presidenciale, nuk kishte asnjë dyshim për fituesin.

Këtu është një video në YouTube që shpjegon ngjitjen në pushtet të S. Berdymuhamedov.

Një përgjigje e pranuar përgjithësisht për pyetjen se pse pasardhja ndodhi në vitin 2022 është se G. Berdymuhamedov donte të ishte gjallë kur kjo të ndodhte dhe të ndihmonte djalin e tij të konsolidonte pushtetin, pasi ishte e paqartë se si do të reagonin elitat politike dhe ekonomike ndaj presidentit të ri. Që kjo të ndodhte, atij iu desh të transferonte pushtetin, duke qenë ende në gjendje të mirë shëndetësore. Në një intervistë për Global Voices, Farid Tukhbatullin thotë: “Disa burime raportojnë se ai nuk është shumë mirë me shëndetin dhe shpesh udhëton në Gjermani ose mjekët gjermanë vijnë për ta trajtuar”. Tukhbatullin është Themeluesi i Iniciativës Turkmene për të Drejtat e Njeriut dhe Drejtor i Kronikave të Turkmenistanit, një media e pavarur që mbulon Turkmenistanin.

Dualizmi shkoi keq

Pas fazës së parë të suksesit, zgjedhjeve, gjërat filluan të shkojnë për keq për G. Berdymuhamedov. Më pak se një vit në presidencën e djalit të tij, ai rimori pushtetin duke bashkuar dy dhomat e parlamentit në një. Ai e ktheu atë në një organ mbishtetëror të aftë për rrëzimin e dekreteve presidenciale, u bë kryetar dhe mori titullin “Udhëheqës Kombëtar”. Pas kësaj lëvizje qëndronin arsye praktike dhe politike.

Praktikisht, babai dhe djali nuk mund të ndajnë personelin e shërbimit. Tukhbatullin shpjegon:

Kur ishte president, G. Berdymuhamedov kishte një autokolonë prej 30–40 makinash dhe disa qindra truproja. Pas dorëheqjes, atij i kishin mbetur 15 dhe dy makina. Ky nuk është niveli i tij. Ai vazhdoi të përdorte gardën presidenciale dhe personelin tjetër të shërbimit. Kjo jo vetëm që nuk i ka pëlqyer djalit të tij, por ka krijuar edhe konfuzion te personeli i shërbimit. Prandaj, u shpik statusi i liderit të kombit, që ai mund të kishte një personel shërbimi sa presidenti apo edhe më të madh.

Politikisht, S. Berdymuhamedov nuk iu përmbajt mekanizmit të ndarjes së pushtetit që ia lë politikën e brendshme atij dhe çështjet e politikës së jashtme babait. Si president, S. Berdymuhamedov nisi vizitat zyrtare në Kinë, Katar, Rusi, Kazakistan dhe Uzbekistan dhe zhvilloi vetë negociata të rëndësishme. “G. Berdymuhamedov është një narcisist, ai u zbeh dhe doli në plan të dytë dhe kjo e shqetësoi. Ai donte të bëhej sërish numri një”, vë në dukje Tukhbatullin. Në atë që dukej të ishte një garë, G. Berdymukhamedov zhvilloi vizita në Rusi, Japoni dhe Korenë e Jugut në vitin 2022.

Një arsye tjetër për kthimin në pushtet të G. Berdymuhamedov është konflikti brenda familjes. Në janar të vitit 2022, S. Berdymuhamedov filloi sulmet kundër kushërinjve të tij nga ana e babait, duke i detyruar ata të largoheshin nga vendi. Pasi u bë president, ai hoqi hallën nga posti i presidentes së Shoqatës Kombëtare të Gjysmëhënës së Kuqe, me akuza për korrupsion.

Tukhbatullin shpjegon se konflikti brenda familjes u intensifikua pasi djali i tij u bë president dhe ai ishte vendimmarrësi për një kohë të caktuar, gjë që shtyu G. Berdymukhamedov të rikthehej në pushtet. Viktima kryesore e kësaj historie ka qenë nëna e presidentit, Ogulgerek Berdymuhamedova. Rikthimi në pushtet i G. Berdymuhamedov lidhet me lëvizjet e djalit të tij kundër anëtarëve të familjes me akte hakmarrjeje për abuzimin që e ëma vuajti për shumë vite nga ana e familjes së babait të tij.

“Një nuse në një familje turkmene është praktikisht një shërbëtore. Gjatë gjithë kësaj kohe ajo ishte në rolet e dyta dhe të treta. Edhe pse ishte gruaja e presidentit, ajo nuk u shfaq askund. Shumë burime thonë se G. Berdymuhamedov ka një të dashur. Ata kanë një konflikt brenda familjes. Djali është në anën e nënës së tij”, thotë Tukhbatullin.