Beteja e shtetit kundër internetit në Rusi

Në një intervistë për RussiaPost dhe Global Voices, Mikhail Klimarev, Drejtor i organizatës jofitimprurëse Shoqëria e Mbrojtjes së Internetit, themelues i kanalit në Telegram “Za Telecom” flet për mënyrën se si shteti rus bllokon internetin, si zhvilluesit rusë të softuerëve dhe gjiganti kinez i teknologjisë së telekomit Huawei janë të përfshirë në këtë dhe çfarë mund të ndodhë me Google në Rusi.

Global Voices (GV): Si do ta përshkruanit atë që po ndodh me internetin në Rusi tani?

Mikhail Klimarev (MK): Ajo që autoritetet ruse tani po përpiqen të bëjnë në internet mund të quhet thjesht dhe drejtpërdrejt censurë.

Bllokimi i parë i internetit në Rusi ishte në vitin 2012, më shumë se një dekadë më parë. Në atë kohë, operatorët e telekomit ishin të detyruar të ndërtonin vetë një sistem bllokimi me shpenzimet e tyre dhe duhej të bllokonin burimet e internetit që shfaqeshin në një regjistër Roskomnadzor. Punonte keq. Më pas, në vitin 2017, ata filluan të përdorin sistemin Revizor, i cili monitoron se çfarë burimesh ka operatori i telekomit, një zhvillim mjaft i thjeshtë i kompanisë ruse MFI-Soft nga Nizhny Novgorod. Ai u instalua nga operatorët dhe duke pretenduar se ishte abonent, kërkoi burime në regjistrin e materialeve të ndaluara të Roskomnadzor. Nëse ato ishin të disponueshme, atëherë operatorit i vihej gjobë. Por kur Telegram filloi të bllokohej në vitin 2018, ky sistem rezultoi krejtësisht joefektiv. Ata u përpoqën pa sukses të bllokonin Telegramin për një vit e gjysmë dhe pas kësaj, me sa duket, ata menduan se si t'i bënin këto bllokime më efektive. Në dimrin e vitit 2020 ata miratuan ligjin për një Runet sovran.

GV: Çfarë nënkuptojnë autoritetet ruse kur flasin për një Runet sovran dhe si po përpiqen ta ndërtojnë atë?

MK: Çfarë është një Runet sovran, askush ende nuk e kupton vërtet. Sipas autoriteteve ruse, me sa duket do të thotë të shkatërrohen të gjithë të këqijtë dhe të shpërblehen të gjithë ‘djemtë tanë’.

Mjetet Teknike Kundër Kërcënimeve (TSPU). Kjo pajisje shikon çdo paketë të dhënash që kalon nëpër rrjetet e operatorit të telekomit dhe vendos se çfarë të bllokojë dhe çfarë jo. Po e thjeshtoj shumë për të mos u bërë shumë teknik.

GV: A ka ndonjë fjalë kyçe për të cilën burimet ose faqet janë të bllokuara?

MK: Jo, nuk janë fjalë kyçe. Është e pamundur të bllokosh fjalë kyçe në Runetin modern, thjesht sepse tani afërsisht 97 për qind e të gjithë trafikut të internetit është i koduar. Kjo mund të bëhet vetëm në platforma individuale – si VK dhe Odnoklassniki.

GV: Atëherë cili është ndryshimi midis censurës ruse dhe kineze?

MK: Dallimi kryesor midis internetit kinez dhe internetit rus është struktura e tij arkitekturore. Ata nuk bllokojnë asgjë brenda Kinës. Në Kinë ata thjesht kontrollojnë kompanitë që operojnë në këtë treg brenda vendit. Duke qenë se është një treg monopol, është më e lehtë të bësh gjithçka. Kina ka rreth tre operatorë të mëdhenj telekomunikacioni. Ka 3500 në Rusi – një ndryshim i madh.

Firewall i Madh ndan internetin kinez nga pjesa tjetër e internetit. Me fjalë të tjera, të gjitha kabllot nga tre operatorët kinezë të telekomit arrijnë në një pikë. Në dhjetë qytete janë ndërtuar qendra të dhënash dhe me to janë lidhur kabllot e operatorëve të huaj të telekomit. Këto qendra të të dhënave ndodhen pikërisht në mes të internetit kinez, ChinaNet dhe internetit në mbarë botën. Aty filtrojnë të dhënat dhe përdoren zgjidhje vërtet komplekse, mjaft interesante për sa i përket algoritmeve etj.

Në Rusi, është e njëjta gjë, vetëm një kopje më e vogël e këtij versioni kinez është me çdo operator. Jo të gjithë 3500 operatorët, sepse është një gjë e shtrenjtë, por mendoj se rreth 350.

GV: Kush i dha këto zgjidhje në Rusi dhe a vazhdojnë t'i përditësojnë ato? A janë këto kompani nën sanksione? Çfarë ndodh nëse ndalojnë përditësimin e tyre? A mund të vazhdojë të funksionojë ky sistem censurimi?

MK: Edhe Roskomnadzor ka një grup të tillë, një qendër për monitorimin dhe menaxhimin e rrjetit të komunikimit publik, e cila merret me këtë. Dhe u krijua një veshje e quajtur Data: Processing and Automation Center, e cila operon e ndërton të gjitha këto nyje për ta. Është krijuar ekskluzivisht për këtë projekt dhe nuk dihet se kush çfarë ka, aty janë disa njerëz të frontit.

Ata ndërtojnë këto nyje, sjellin pajisjet, instalojnë, konfigurojnë dhe dizajnojnë. Për shkak se është në operatorë të ndryshëm telekomunikacioni, ju nevojiten lloje të ndryshme ndërfaqesh shumë të thjeshtuara. Dhe vetë kompleksi përbëhet nga serverë. Natyrisht, ato duhet t'i nënshtrohen sanksioneve të ndryshme, deri në shkatërrim.

Dhe softueri është zhvilluar për ta nga një kompani ruse RDP, e cila jo shumë kohë më parë u ble nga Rostelecom. Fillimisht u emërua ndryshe dhe bëri pajisje për operatorët e telekomit dhe ishte vetë operator telekomi. Për të zëvendësuar pajisjet e shtrenjta të importuara, të bazuara në kompjuterë të zakonshëm, ata filluan të bëjnë rutera. Ata arritën të krijonin një nga produktet më të mira, hynë në tregun bllokues me të dhe Rostelecom i bleu.

Për më tepër, TSPU përfshin pajisje telekomunikacioni, të prodhuara gjithashtu në Kinë, dhe çelsat, të cilët prodhohen nga Eltex nga Novosibirsk. Natyrisht, pajisjet për çelsat porositen edhe nga furnitorë të ndryshëm nga Kina dhe Tajvani. Për shembull, pllakat amë, furnizimet me energji elektrike, modulet e rrjetit dhe ndërfaqet. Më pas gjithçka montohet në pajisje, firmware dhe softueri instalohen, testohen dhe paketohen nga vetë kompania. Dhe serverët furnizohen nga Huawei.

GV: Pra, bllokimet do të funksionojnë për sa kohë që Huawei furnizon dhe mirëmban serverët, kompania ruse përditëson softuerin dhe Kina dhe Tajvani furnizojnë komponentët për pjesën tjetër të pajisjeve?

MK: Gjithçka do të funksionojë, po. Serverët e këtij klasi janë nën sanksione, ata nuk mund të sillen. Por Kina furnizon. Dhe për më tepër, përmes Huawei, drejtpërdrejt. Ky është informacion i hapur. Për vitin 2022, ata shpërndanë serverë me vlerë rreth 100 milionë dollarë. Dhe për qëllime të bllokimit të internetit në Rusi.

GV: Si i bllokojnë saktësisht burimet e caktuara në mënyrë që të jenë të paarritshme për përdoruesit rusë?

MK: Ka disa mënyra. Me adresë IP, dmth thjesht ndaloni aksesin në një adresë IP specifike. Një mënyrë pak më e ndërlikuar është emri i domenit kur është e ndaluar të hyni në një të veçantë. Por këto janë mënyra shumë të thjeshta bllokimi që kanë ekzistuar në Rusi për një kohë të gjatë. Një metodë më komplekse bllokimi është e ashtuquajtura ngadalësim. Në vitin 2021, ata u përpoqën të ngadalësonin Twitter-in [tani i njohur si X].

Dhe fjalë për fjalë që nga gushti i këtij viti, është shfaqur një mënyrë e re bllokimi – me protokoll. Më saktësisht, ata kanë filluar të përpiqen ta bëjnë këtë shumë kohë më parë; pati përpjekje për të ndërprerë votimin inteligjent në shtator 2021.

GV: Për të anashkaluar atë bllokim, protokollet e reja VPN duhet të përditësohen vazhdimisht?

MK: Po. Dhe këtu duhet të shikoni burimet që kanë organizatat shtetërore dhe çfarë kemi ne. Vetëm në vitin 2022, ata shpenzuan 20 miliardë rubla, rreth 300 milionë dollarë, për përmirësimin e pajisjeve për këto TSPU.

Ky informacion u bë i disponueshëm falë një rrjedhjeje të dhënash nga Qendra Kryesore e Radio Frekuencave të Roskomnadzor [në nëntor 2022, grupi bjellorus Cyberpartisans njoftoi se ata kishin arritur të depërtonin në rrjetin e brendshëm të qendrës dhe të shkarkonin dokumente dhe korrespondencë të punonjësve, sasia totale e të dhënave tejkalonte dy terabajt – RP].

GV: A duhet të presim që autoritetet të jenë më aktive në bllokimin e VPN-ve?

MK: Në fakt, është e pamundur të bllokosh thjesht “të padëshiruarit”. Ju duhet të vendosni se cilat protokolle janë të nevojshme dhe cilat janë “të padëshirueshme”. Si e dalloni që një paketë në internet është e mirë dhe një tjetër është e keqe? Nuk mundesh. Pra, bllokimi i bazuar në protokoll – është një histori e kalbur. Nuk e mendoj se do të merreshin, sepse kjo ndikon shumë në ekonominë e tyre.

VPN-të, në fakt, nuk u shpikën për të anashkaluar bllokimin – ato u shpikën për të ofruar disa shërbime në internet. Për shembull, kombinimi i zyrave në distancë ose transferimi i sigurt i të dhënave, ose për të menaxhuar rrjete të mëdha. Për ATM dhe kamera survejimi, terminale cash. Nëse i bllokoni, gjithçka do të ndalojë së punuari.

GV: Por autoritetet janë treguar të gatshme për këtë?

MK: Ata u përgatitën seriozisht për disa vite dhe tani filluan t'i bllokojnë. Por deri më tani, nuk shohim ankesa të mëdha për faktin se disa shërbime kanë pushuar së funksionuari në Rusi. Ndoshta janë organizatat dhe operatorët përkatës që vendosin të mos bllokojnë shërbimet e brendshme VPN që funksionojnë për biznesin.

Ose mbase është ndonjë algoritëm dinak që zbulon vetëm VPN të brendshme dhe nuk i prek ato. Ne nuk ishim gati për këtë, të jem i sinqertë. Nuk e prisnim që ata munden, por e bënë.

Por në çdo rast, edhe nëse bllokohen vetëm VPN-të e jashtme, disa marrëdhënie ekonomike me jashtë do të ndërlikohen. Është një thikë me dy presa. Bllokimi i një VPN në mënyrë mjaft të sigurt do të thotë të bllokosh edhe ekonominë tënde.

GV: A mendoni se YouTube do të bllokohet? Nëse po, kur? Dhe cili do të jetë reagimi i Google?

MK: Një herë Google bllokoi një rajon të tërë: Krimenë në 2013 – Google ndaloi pranimin e pagesave. Motori i kërkimit funksionoi, por për Krimenë përdorimi i disa shërbimeve të Google ishte i ndaluar shprehimisht dhe ato u bllokuan. Por të paktën Google nuk bllokoi përditësimet në sistemet operative Android.

Në fakt, YouTube mund të mos bllokohet; ato thjesht do ta bëjnë shumë të vështirë përdorimin. Për ta bërë këtë, thjesht fikni pajisjet. Google ka pajisjet e veta me pothuajse çdo operator telekomi – Google Global Cache (GGC). Serverët funksionojnë kështu: dikush ka kërkuar një video nga ky operator telekomi dhe videot e njohura zakonisht shikohen nga qindra mijëra ose miliona njerëz. Por dikush fillimisht e kërkoi atë dhe ngarkohet menjëherë në GGC në këtë server nga ky operator telekomi. Herën tjetër nuk e merr nga serverët e Google në Kaliforni; shpërndan një kopje lokale. Kjo kursen një sasi të madhe të trafikut ndërkombëtar dhe ngarkon videot shumë më shpejt.

Nëse kjo pajisje fiket, do të jetë si 10 vjet më parë, kur keni shtypur butonin, keni ndenjur për pesë minuta, keni pritur që ajo të ngarkonte cache dhe vetëm pas kësaj fillonte video.

GV: 3500 operatorët e telekomit në Rusi e kanë këtë pajisje?

MK: Më pak se kaq, por një numër i konsiderueshem, më shumë se 2000 operatorë.

GV: Roskomnadzor mund të vijë dhe ta fikë, edhe nëse kjo pajisje i përket Google?

Po. Ata mund të nxjerrin një lloj rezolute, të njohin Google si një organizatë ekstremiste dhe të fikin pajisjet.

GV: Por atëherë Google mund të shkëpusë përdoruesit rusë nga sistemi operativ Android?

MK: Kjo nuk ka ndodhur kurrë më parë. Nga njëra anë, qëndrimi i Google ndaj situatës është i njohur – bëri një deklaratë në mbështetje të Ukrainës pothuajse menjëherë pas pushtimit rus. Por nga ana tjetër, fikja e Android do të thotë që të paktën miliona njerëz në Rusi do të mbeten pa telefona.

GV: A është teknikisht e mundur të bësh një shërbim siç do të bënte Rostelecom – të shfaqësh vetëm video të caktuara në YouTube, ndërsa të bllokosh të tjera?

MK: Ka shërbime të tilla, madje kanë edhe kod të hapur. Është tjetër çështje që nëse krijon shumë trafik, atëherë Google do ta shohë dhe do ta bllokojë, sigurisht. Sepse është vjedhje. Unë jam i habitur se si Rostelecom sapo shfaqi këtë ide. Është vjedhje në kuptimin e mirëfilltë të fjalës. Ju merrni përmbajtjen e dikujt tjetër, bëni paketimin tuaj për të dhe ua rishisni përdoruesve tuaj. Unë vetë jam një ish-punonjës i Uralsvyazinform – jo Rostelecom, por Uralsvyazinform – i mbaj mend të gjitha këto takime. A thotë dikush në mbledhje: “Ta vjedhim?”

GV: Si ndryshon censura në Rusi nga Koreja e Veriut?

MK: Në Korenë e Veriut, ekziston vetëm një internet i mbyllur. Ata kanë rreth 1000 emra domenesh të regjistruar gjithsej për të gjithë vendin. Pra, bëhet fjalë për rreth 1000 sajte, por shumë më pak në fakt funksionojnë. Rreth 100 faqe në total. Vetëm imagjinoni se keni vetëm 100 sajte.

GV: Dhe VPN nuk funksionon për ta?

MK: Nuk ka, sepse ata thjesht nuk kanë kabllo fizike me botën e jashtme.

GV: Si t'u përcillni njerëzve informacione për anashkalimin e censurës, për VPN-të e reja që ju ose dikush tjetër po zhvillon posaçërisht për Rusinë?

MK: Mendoj se nevojitet një program i madh arsimor dhe njerëz që me qëllim do t'ua përcjellin këtë njohuri teknologjike rusëve.

Për shembull, ne kemi projektin Gjenerator. Një përdorues i avancuar mund të hyjë në një server të veçantë që është krijuar posaçërisht për të. Dilni, jepni akses miqve tuaj dhe të njohurit shpjegojnë se si funksionon gjithçka. Mendoj se duhet të ketë shumë prej tyre, shërbime të ndryshme të tilla.

GV: Dhe platformat globale, Meta, Twitter, të cilat janë të bllokuara në Rusi, a ndihmojnë disi për këtë apo jo?

MK: Nuk kemi asnjë kontakt me Twitter. Google komunikon me ne pak a shumë. Nuk mund të them se është në nivel zyrtar.

Po flasim me Metën, por ata u njohën si ekstremistë dhe thjesht kanë frikë të bëjnë gjë. Po sikur të vendosnin të fusnin në burg një person me lidhje me Facebook dhe Instagram? Ata nuk duan të marrin përgjegjësi për këtë.

GV: Dhe duke folur për platformat ruse, çfarë mendoni për deklaratat e fundit të themeluesit të Yandex, Arkady Volozh?

MK: Besoj se është në një pozicion komod. Në fillim ai heshti për një kohë të gjatë. Më pas ai foli kundër luftës dhe tani po kërkon “kthimin e parave të tij”. Historia do të gjykojë. Kam folur me Arkady Yurievich disa herë. Nga njëra anë, ai duket tepër i talentuar. Por nuk e duroj dot kur thonë: “Ne sapo ndërtuam [kampin e përqendrimit], nuk ishim ne që i hidhnim njerëzit atje”. Mendoj se ai mori atë që meritonte.

Volozh, natyrisht, duhet të përjashtohet nga sanksionet, por jo menjëherë; vetëm prisni – ashtu siç priti të shprehte protestën e tij [kundër luftës]. Megjithatë, ai duhet të bëjë diçka për këtë. Dhe nëse ai fillon të bëjë diçka, atëherë unë do të besoj se sanksionet ndaj tij duhet të hiqen.

GV: Cili mund të jetë skenari më i keq i bllokimit të internetit?

MK: Gjëja më e keqe që mund të ndodhë është që ta fikin plotësisht internetin. Kjo do të thotë se elitat në pushtet tashmë kanë filluar të shkojnë pas njëra-tjetrës. Ne e pamë këtë në vende të tjera për shembull, në vitin 2016 ka ndodhur në qytetin Kinshasa të Kongos.