Ky artikull u publikua fillimisht në Agjencinë e Lajmeve Meta.mk, një projekt i Fondacionit Metamorfosis. Një version i redaktuar botohet më poshtë si pjesë e një marrëveshje për ndarjen e përmbajtjes.
Daniela Rangelova, deputete e Parlamentit të Republikës së Maqedonisë së Veriut nga partia populiste e krahut të djathtë VMRO-DMPNЕ që qeverisi vendin nga 2006 deri në 2017, konfirmoi ekzistencën e ushtrisë së troll-ëve të partisë së saj, gjatë një debati televiziv në programin “360 gradë”, më 8 nëntor 2019 në Shkup.
Kur u pyet për komunikimin me udhëheqjen aktuale të partisë dhe mosmarrëveshjet për disa nga pozicionet e saj, përfshirë mbështetjen nga ajo të axhendës së BE – dhe paraqitjet publike, ajo tha se ata nuk kanë guxim të thonë atë që ndiejnë në fytyrë, por përkundrazi përdorin “bots” e tyre si përçues.
Тие се многу фини кога ќе се сретнеме, но после секој мој настап јас сум линчувана на социјалните мрежи од партиски ботови коишто јас ги знам, што функционираа во времето кога јас бев член на раководството и од луѓе коишто се на платен список на партијата за линчување на неистомислениците.
Ata të gjithë sillen shumë mirë kur takohemi ballë për ballë, por pas secilës nga paraqitjet e mia publike vuaj linçimin në rrjetet sociale nga “bot”-e të partisë, të cilat janë të njohura për mua, të cilët funksiononin në të njëjtën mënyrë në kohën kur unë isha anëtare menaxhuese e partisë, dhe nga njerëz që paguhen nga partia për të linçuar njerëzit që kanë mosmarrëveshje.
Aktivistja për të drejtat dixhitale Violeta Gjorgjievska ishte një nga shumë personat që reaguan në Facebook ndaj kësaj deklarate:
Vcera vecer ostanav kasno vo nokjta da go chujam intervjuto i da se uveram deka toa shto go plasiraat mediumite e tochno… I ne mi se veruvashe i seuste ne mi se veruva deka tn botovi koi me maltretiraa online vo izminative nekolku godini zatoa shto ne bevme na ista pozicija so razmisluvanjata okolu politichkite sluchuvanja vo malata ni zemja Makedonija go pravele toa za pari….
Kje gi prasham javno vaka, iako ne mi vekje prijateli na FB, za kolku gi prodadovte spomenite, nashite zaednichki spomeni, od korzoto ( so nekoi od niv idev na korzo zaedno), od maaskite druzbi ( so nekoi od niv bevme del od choporativnite maalski druzbi), od ovekonechuvanje na vashite ljubovi ( nekoi od niv stanaa del od mojata familija), od neprespanite nokji polni so diskusii (nekoi od niv zaedno studiravme), od srednoskolskite druzbi po hodnicite na SU (nekoi od niv gi poznavav od sredno) …m? Za kolku gi prodadovte, za 500- che, za 1000-che? Kako ve plakjaa, a? Po zrtva ili po komentar? …
Tragedijata da bide uste pogolema, nekoi od niv ja napushtija drzavata i se odselija nekade na zapad… Pa neli ne za NATO i EU… Samo kje konstatiram, deka Mark Zuckerberg ne go kreirashe FB za vie da si igrate Maskbook… Ama dobro e shto izleze taka, zatoa shto maskite padna…
Mbrëmjen e djeshme qëndrova vonë për të dëgjuar intervistën dhe për t'u siguruar që raportet e mediave në lidhje me të janë të vërteta … Unë nuk mund të besoja dhe unë ende nuk pranoj të besoj se të ashtuquajturat bots që më kanë keqtrajtuar në internet gjatë viteve të kaluara për mos ndarjen e të njëjtave pozicione politike në vendin tonë të vogël Maqedoni po e bënin për parà …Unë i pyes publikisht në këtë mënyrë, edhe pse nuk janë më miqtë e mi në Facebook, për sa i keni shitur kujtimet tona të përbashkëta, kujtimet kur dilnim kur ishim adoleshentë, duke u shoqëruar në lagje, nga ndjekja e dasmave (disa prej tyre bëhen anëtarë të familjes sime), nga netët pa gjumë plot diskutime gjatë studimeve universitare, kujtimet e kalimit të kohës në korridoret e shkollave të mesme … Sa kushtoi? I keni shitur për 500 ose 1000 denarë? A jeni paguar me numrin e viktimave apo të komenteve?… Është edhe më tragjike që disa prej tyre u larguan nga vendi dhe u shpërngulën në Perëndim … Edhe pse ata kanë punuar kundër NATO-s dhe BE-së … Unë mund të them vetëm se Mark Zuckerberg nuk e ka krijuar Facebook-un, kështu që ju të mund të luani me maska… Por të paktën një gjë e mirë nga kjo është që maskat janë hequr.
Detyra e tyre është promovimi i “ideve destruktive”
Kjo nuk është hera e parë që zyrtarët e partive zbulojnë detaje në lidhje me ekzistencën e “ushtrisë së trollit” ose “bots” – një degë e makinerive propaganduese të partisë, të destinuara për ndikim të koordinuar dhe të orkestruar në opinionet publike mbi rrjetet sociale.
”Ushtritë” ose “fabrikat” e trolleve janë përdorues dashakeq të rrjetit social që veprojnë në mënyrë të koordinuar. Këto ushtri zakonisht përbëhet nga njerëz që fshihen pas identitetit të rremë – të punësuar për të lëvizur dhe përhapur propagandë, dhe “bots” (të shkurtër për robotët), ”llogari të programuara për të përhapur mesazhe të caktuara”.
Shembulli më i famshëm i njësisë ekonomike që drejton një ushtri troll është Agjencia e Kërkimit në Internet nga Shën Peterburgu, e akuzuar për përpjekje për ndikim dashakeq në të gjithë botën sipas qëllimeve të Kremlinit. Shprehjet “bots” janë bërë të zakonshme në rajonin e Ballkanit si nofka për “ekipin e internetit” të Partisë Progresive Serbe (SNS), të cilët quhen “SNS bots” nga kundërshtarët e saj.
Një vit më parë, në një intervistë për TV Kanal 5, më 28 nëntor 2018, Nikola Todorov, ish-ministër i qeverisë në disa administrata të VMRO-DPMNE-së, drejtuar nga i arratisuri aktual nga drejtësia, Nikolla Gruevski (i cili është dënuar për akuzat e korrupsionit dhe ka marrë azil në Hungari), theksoi se partia ka krijuar një ushtri të “boteve të partisë” , të përdorura për prodhimin e një iluzioni të mbështetjes nga njerëzit ose publiku, por gjithashtu shërbejnë si mekanizëm frikësimi duke përdorur kërcënime serioze për të penguar punën e individëve që janë në listë të zezë nga partia. Në intervistë, ai tha:
Janë ato bote. Bote të partive politike, detyra e të cilëve është të promovojnë të gjitha ato ide negative dhe shkatërruese të menaxhimit të VMRO-DPMNE-së, dhe përhapjen e gjuhës së urrejtjes dhe të pavërtetave… Ky sistem i tërë për linçimin përmes rrjeteve sociale që është ndërtuar nga VMRO-DPMNE është shumë i rrezikshëm në këtë moment. Unë do të thoja … Kam frikë se njerëzit që punojnë për atë sistem do të përfundojnë në burg për t'iu bindur urdhërave të menaxhimit të VMRO-DMPNE. Dhe këta janë të rinj, në të njëzetat e tyre, pas kompjuterave…
Todorov u hoq nga strukturat drejtuese të partisë sepse nuk e mbështeti fushatën për bojkotimin e referendumit konsultativ të 2018 për mbështetjen e hyrjes në BE dhe NATO me një emër të ndryshuar të vendit, përkundër deklaratave të bëra nga presidenti i partisë Mickoski se çdokush mund të votojnë sipas ndërgjegjes vetjake.
VMRO-DPMNE nuk e ka pranuar që partia kontrollon fushatën në internet “I Boycott”, përmes ushtrisë së saj troll. Sidoqoftë, profilet e mediave sociale aktive në fushatën pro-bojkotit ishin të njëjtat të përdorura para dhe pas referendumit për të promovuar pozicionet e partisë dhe sulme kibernetike ndaj personave që ajo ka renditur në listën e zezë.
Fonde shtetërore për “trolls”
Deklaratat e bëra nga Rangelova në nëntor dhe Todorov vitin e kaluar tregojnë se ushtria troll ka disa degë, të lidhura me Qendrën për Komunikim të VMRO-DPMNE-së, të cilat janë financuar me burime shtetërore gjatë viteve kur ishin në pushtet midis 2006 dhe 2017.
Degët e ushtrisë së troll-ëve
Sipas monitorimit të Meta.mk në aktivitetet e bots përgjatë viteve, ushtria e trollit duket se përbëhet nga tre degë. Njëra degë drejton një rrjet të prezencave të mediave sociale individuale (jo anonime) dhe të rreme (anonime), dega e dytë përbëhet nga persona nga media pranë partisë, të cilat shërbejnë si burim (përfshirë autorë anonimë) dhe përforcues të manipulimeve në mediat sociale me artikuj që i prezantojnë ato si ‘zë i popullit’. Dega e tretë janë besnikë të partisë, të cilët mendojnë se i detyrohen punësimit të tyre në administratën publike, me detyrë të pëlqejnë ose ndajnë përmbajtje të prodhuar nga dy degët e para, kështu që ato do të jenë të dukshëm në qarqet e tyre më të gjera të miqve. Ata merrnin udhëzime për ta bërë këtë rregullisht (promovimin e postimeve të reja nga faqet e zgjedhura), ose për të komentuar një postim pozitivisht (për përfaqësuesit e partive) ose negativisht e me urrejtje (për të padëshirueshmit).
Përgjimet e publikuara në fillim të vitit 2015 treguan se përveç propagandës, operativët e ushtrisë së troll janë gjithashtu të angazhuar në mbikëqyrje, ose monitorim të veprimtarive të personave të caktuar me interes mbi rrjetet sociale. Për shembull, publikimet e “Bombës numër 7″ treguan se ministri i qeverisë së atëhershme Mile Janakieski urdhëroi zyrtarët që të kërcënojnë nënpunësit civilë me dorëheqje ose ulje në detyrë për “pëlqim” të një faqe të padëshiruar në Facebook (në pronësi të kandidatit të opozitës së atëhershme) gjatë një fushate zgjedhore.
Më vonë po atë vit, përfaqësuesi i Bashkimit Evropian Peter Vanhoutte zbuloi se shuma totale e paguar në taksat e të ardhurave personale nga partia për punonjësit e saj në vitin 2014 ishte rreth 3,200 euro – ekuivalente me punësimin e një personi. Por, partia kishte angazhuar shumë më tepër njerëz në selinë e saj luksoze në Shkup.
Më tej ka pasur më shumë indikacione se njerëzit mund të paguhen përmes kontratave të dyshuara fiktive për shërbimet përmes institucioneve të ndryshme shtetërore.
Për shembull, lobisti hungarezo-amerikan Jason Miko, i cili me vite u prezantua si analist i pavarur ’duke shkruar editoriale javore pro-VMRO-DPMNE në të përditshmen e atëhershme “Dnevnik ”, në vitin 2015 dhe 2016 u pagua për shërbimet e tij me kontrata për ‘informimin e publikut vendas dhe ndërkombëtar’ me Ministrinë e Mbrojtjes.
Nga ana tjetër, me kalimin e viteve, disa anëtarë lokalë të ushtrisë së trollit ishin rekrutuar nga radhët e ‘influencuesve’ të mediave të reja të sociale dhe kthyen në opinionistë në bashkëpunim me mediat e kontrolluara nga partia.
Lidhja me Kremlinin
Mbi një vit më parë, Meta.mk raportoi për një investigim gazetaresk, i cili përcaktoi që një mision i Agjencisë së Kërkimit të Internetit i specializuar për krijimin e “botëve të ushtrive” zhvilloi një vizitë pune në Maqedoninë e Veriut në qershor 2015. Anna Bogacheva, e cila gjithashtu ishte akuzuar nga këshilltari special amerikan Robert Mueller për ndërhyrje në zgjedhjet e SHBA, nuk pranoi të shpjegojë me kë kishte punuar në vend në muajt pasi presidenti i atëhershëm Gorgje Ivanov tregoi mbështetje për Putinin duke marrë pjesë në paradën e Ditës së Fitores në Moskë, e cila u bojkotua nga NATO dhe vendet aleate në protestë të agresionit ndaj Ukrainës.
Në periudhën pasuese Kremlini dhe satelitët e tij në Ballkan ofruan mbështetje diplomatike dhe propagandistike për regjimin e VMRO-DPMNE-së, e cila humbi pushtetin pas zgjedhjeve të dhjetorit 2016. Promovimi i teorive të konspiracionit kontribuoi në përshkallëzimin e tensioneve gjatë gjysmës së parë të 2017, duke kulmuar me sulmin ndaj parlamentit, të organizuar nga VMRO.