Ilustrim me openai.com
Irina është optimiste dhe plot gjallëri. Pavarësisht se jeta e kësaj 28-vjeçareje është shkatërruar dhe koklavitur gjatë nëntë muajve të fundit, ajo, si miliona refugjatë ukrainas, po përpiqet të jetë fleksibël. “Jam në Spanjë që nga marsi i vitit 2022. U nisëm me nënën dhe mbesën time adoleshente kur u bë e mundur të lëviznim nëpër Kiev dhe nxituam, megjithëse bombardimet vazhdonin ende. Fillimisht arritëm në Poloni dhe dëgjuam për një organizatë vullnetare që ftonte njerëz nga Ukraina të shkonin në Spanjë dhe shkuam me autobus pa e ditur se ku dhe për sa kohë, sepse në Poloni, strehimoret ishin tashmë të mbipopulluara”, tha ajo në intervistën e saj telefonike për Global Voices.
Irina tani jeton në një apartament të rregulluar nga vullnetarët, por i cili është i garantuar vetëm deri në Vitin e Ri. Megjithëse [1] Spanja vendosi që pagesat do t'u bëheshin ukrainasve të larguar nga lufta, ajo deri më tani nuk ka marrë asgjë, megjithëse ka siguruar [2] strehim dhe ushqim bërë përmes Cruz Roja, Kryqit të Kuq.
“Kam pasur një biznes të vogël të suksesshëm në Ukrainë, duke shitur rroba sportive dhe joge në një dyqan online dhe përmes Instagramit… E gjitha është prodhuar në Ukrainë, nga shtatë prodhues vendas… Tani kanë mbetur vetëm dy. Dyqani mezi funksionon, natyrisht, “thotë Irina.
I dashuri i Irinës dhe vëllai i saj i janë bashkuar ushtrisë ukrainase. Nëna e Irinës dhe mbesa e saj, Nastya, u kthyen në Kiev në korrik. Vajza adoleshente nuk mund të përballonte humbjen e të gjithë shoqeve të saj dhe të shkonte në një shkollë ku nuk fliste asnjë nga gjuhët (shkollat në Katalonjë mësohen në katalanisht dhe pak spanjisht). Burri i nënës së Irinës u sëmur shumë (burrat e moshës së ushtrisë nuk mund të largohen nga Ukraina), kështu që edhe ajo u kthye. Kjo ndodhi në kohën kur Rusia filloi sërish të bombardonte Kievin.
“Ata janë pa energji elektrike, ndonjëherë pa ujë … Por Nastya është ende shumë e lumtur,” vazhdon Irina. “Ajo nuk dëshiron të largohet përsëri nga Kievi.” Irina, nga ana tjetër, qëndroi. Ajo po ndjek kurse intensive të dizajnit dhe 3D dhe shpreson të gjejë një punë në Spanjë. “Kam punuar në lokal për një kohë,” thotë ajo, “por kuptova që duhet të mësoj spanjisht dhe të punoj si profesioniste këtu, duke mos e shpenzuar jetën time në punën e barit”.
Irina nuk është e vetmja që dëshiron të jetojë jetën e saj tani në vendin që i dha asaj një mbrojtje të përkohshme. Vendet e BE-së kanë pranuar deri në 4.7 milionë refugjatë [3] nga Ukraina, sipas UNHCR-së.
Asnjë precedent në historinë ligjore të BE-së
Në një lëvizje të paprecedentë, Bashkimi Evropian miratoi një Direktivë të Mbrojtjes së Përkohshme [4], e cila u kërkon vendeve anëtare të BE-së të pranojnë fluksin masiv të refugjatëve. Direktiva u hartua gjatë luftës në Jugosllavi (2001), por nuk ishte zbatuar kurrë deri në mars 2022, menjëherë pas pushtimit rus të Ukrainës.
Stephen Phillips, një studiues nga Instituti për të Drejtat e Njeriut Åbo Akademi, shpjegoi për Global Voices në një intervistë telefonike:
Sfida është se kjo është hera e parë që zbatohet në nivel të BE-së. Nuk kemi asnjë rast historik për t'u mbështetur. Dhe është shumë e kufizuar në aspektin kohor, deri në maksimum tre vjet. Por kjo TPD aktuale është për 12 muaj deri në mars 2023, e cila tani është zgjatur deri në mars 2024. Ideja është që ata do të vazhdojnë të vlerësojnë situatën në Ukrainë dhe të vendosin nëse ekzistojnë ende arsyet për ofrimin e asaj mbrojtjeje të përkohshme. Dhe pastaj pas tre vjetësh, ne nuk e dimë sepse nuk e dimë se sa gjatë do të vazhdojë konflikti në Ukrainë në atë masë sa njerëzit duhet të jenë jashtë Ukrainës. Dhe ne nuk kemi një precedent për këtë.”
Lina është një tjetër refugjate nga Ukraina. Pas pesë muajsh pritjeje për përgatitjen e dokumenteve, ajo më në fund ka gjetur një punë në Finlandë. “Ukrainasit janë kryesisht njerëz punëtorë, ekonomikë dhe këmbëngulës. Gjatë tetë muajve të luftës, njerëzit u vendosën dalëngadalë, gjetën një mënyrë për të fituar para, kush mundte”, thotë ajo.
Lina po studion finlandisht dhe shpreson të qëndrojë në BE. Ajo foli me Global Voices përmes telefonit:
Unë erdha nga Kharkiv dhe megjithëse situata në fund të marsit në qytetin dhe rajonin tim ishte e tensionuar, vendimi im për të ikur ishte i motivuar edhe nga kërkimi për një jetë më të mirë, edhe pse natyrisht isha duke ikur nga lufta. Apartamenti im në Ukrainë është i paprekur, por e di që do të bëj gjithçka që është e mundur për të qëndruar këtu. Rezidenca “mbrojtje e përkohshme” për mua u bë një mundësi për të gjetur mënyra për të fituar një terren në Finlandë që nuk mund të kisha pasur më parë: gjetja e një pune për një person jashtë Bashkimit Evropian është jashtëzakonisht e vështirë. Tarifat për të ndjekur çdo lloj studimi janë gjithashtu mbi atë që mund të përballojë një ukrainas mesatar.
Por a do të mund të qëndrojnë refugjatët ukrainas në BE pas shfuqizimit të direktivës? Stephen vazhdon:
Kjo do të ishte një çështje që duhet të vendosë secili shtet anëtar i BE-së. Nuk ka asgjë në Direktivën e Mbrojtjes së Përkohshme, sepse ajo është shumë e kufizuar për sa i përket fluksit masiv, një numër i madh njerëzish që ikin të gjithë në të njëjtën kohë. Është interesante, megjithatë dhe relevante, se nuk u zbatua në 2015–16 kur kishte gjithashtu një numër shumë të lartë njerëzish që vinin në Evropë. Pas shfuqizimit të direktivës, i takon çdo shteti anëtar individual të vendosë nëse dëshiron të ofrojë ndonjë formë tjetër qëndrimi. Ajo që bën direktiva e përkohshme është t'u japë atyre që ikin nga lufta në Ukrainë akses në një leje qëndrimi dhe shërbime të ndryshme shëndetësore, sociale dhe arsimore. Ka nivele bazë për këtë në direktivë, por më pas të gjitha shtetet e ndryshme anëtare të BE-së kanë pak liri se si zgjedhin ta zbatojnë këtë. Ju do të duhet të kaloni nëpër çdo një nga 27 shtetet për të parë saktësisht se si po e zbatojnë atë. Direktiva në vetvete nuk është projektuar si një masë e vazhdueshme e përhershme; është bërë për të përballuar një krizë. Se si shtetet punojnë me njerëzit që më pas dëshirojnë të qëndrojnë pasi të kenë kaluar kushtet për Mbrojtje të Përkohshme, do të jetë një çështje shtet pas shteti. Nuk ka asgjë në direktivë që mund t'i detyrojë shtetet të veprojnë në një mënyrë të caktuar pasi të ketë mbaruar periudha e mbrojtjes.
Pasiguria e situatës është e lartë dhe ende nuk dihet mënyra se si shtetet e BE-së do të merren me ndryshimin e statusit të atyre nën mbrojtje të përkohshme kur të përfundojë direktiva dhe konflikti. Megjithatë, kjo është diçka që BE-ja duhet të fillojë ta shqyrtojë.
Lina shton se ka edhe kategori të tjera refugjatësh ukrainas për të cilat BE-ja duhet të mendojë tani:
Pyetja kritike është se si njerëzit që janë të papunë, për çfarëdo arsye, qëndrojnë në vendet e BE-së kur të përfundojë lufta. Për shembull, ata të moshuar dhe njerëz me lëvizshmëri të kufizuar, ku duhet të shkojnë nëse nuk ka asgjë për t'u kthyer në Ukrainë? Gjithashtu, në një apo dy vjet, çështja e bashkimit familjar do të jetë një çështje urgjente për Bashkimin Evropian. Meqenëse shumë njerëz kanë bërë tashmë pyetjen “a do të kthehemi te babai në Ukrainë, apo babi po vjen këtu tek ne”: më duket se shumë që kanë vendosur tashmë të qëndrojnë do të zgjedhin opsionin e dytë.
Kostot e luftës ruse janë të larta për Ukrainën: shkalla e papunësisë është afruar në 35 për qind dhe shkalla e varfërisë mund të arrijë në 25 për qind deri në dhjetor të këtij viti dhe dyfishin deri në fund të vitit të ardhshëm [5]. Sigurisht, mes 4.7 milionë refugjatëve ukrainas, shumica ende dëshiron të kthehet në shtëpi pasi të përfundojë lufta. BE-ja duhet të marrë parasysh se çfarë do të ndodhë me ata që nuk e bëjnë këtë.