- Global Voices në Shqip - https://sq.globalvoices.org -

Astronautja e parë analoge nga Ballkani: Kryerja e eksperimenteve shkencore shkëputur nga bota, në një mision analog hapësinor

Kategoritë: Amerika e Veriut, Europa Lindore e Qendrore, Maqedonia e Veriut, SHBA, Arsimi, Gratë e çështjet gjinore, Idetë, Lajme të mira, Media e qytetarëve, Shkenca, Të rinjtë
[1]

Martina Dimoska. Foto e ripublikuar nga Meta.mk me lejen e saj.

Ky artikull bazohet në shkrimin origjinal [2] nga Meta.mk. Një version i redaktuar është ribotuar këtu me një marrëveshje për ndarjen e përmbajtjes midis Global Voices dhe Fondacionit Metamorphosis.

Martina Dimoska është astronautja e parë analoge nga Ballkani. Si studente e diplomuar në Universitetin Ndërkombëtar të Hapësirës [3], ​​ajo po punon për t'u bërë e para nga Maqedonia e Veriut që merr një diplomë master në Studimet Hapësinore. Ajo është drejtuesja lokale e NASA Space Apps Challenge për 2022, e organizuar në dy vende historike prestigjioze: Mountain View [4] në Silicon Valley, Kaliforni dhe Klivlënd [5]. Ky është një partneritet vjetor me Qendrën Kërkimore të NASA Glenn [6] në Ohajo dhe i bashkëorganizuar nga NASA Space Apps Challenge Strumica [7], në vendin e saj.

Dimoska është nga qyteti i vogël i Kërçovës [8]. Në vitin 2015, ajo u vlerësua si studentja më e suksesshme në Fakultetin Teknologjik dhe Metalurgjik [9] në Shkup dhe mbajtësja më e re [10] e një patente krijuese në Maqedoninë e Veriut.

Ajo kaloi 21 ditë “e mbyllur” në një mjedis të simuluar të habitatit analog të Marsit [11], me një vonesë prej 20 minutash në komunikimin me Tokën në çdo drejtim. Në këtë intervistë për Meta.mk, Dimoska flet se çfarë do të thotë të shërbesh në një mision analog, kërkimet e saj aktuale dhe planet e ardhshme.

Meta.mk: Çfarë është misioni analog dhe cili është roli juaj në të?

Martina Dimoska (MD): Misionet analoge të astronautikës [12] na përgatisin për eksplorimet e ardhshme të asteroidëve, Hënës, Marsit dhe trupave të tjerë planetarë. Është shumë e shtrenjtë për të kryer kërkime direkt në hapësirën, kështu që do të ishte shumë e rrezikshme dhe marrëzi t'i fillonim ato përpara se t'i nënshtrohemi testimeve, kërkimeve dhe simulimeve të gjera në Tokë. Këto përpjekje kërkimore [tokësore] kanë vlerë të madhe për komunitetin e hapësirës shkencore.

Duke testuar eksperimente të reja shkencore gjatë misioneve analoge astronautike, ne kursejmë para, burime, pajisje dhe punë. Kjo lejon zhvillimin e studimeve të kontrollit, veçanërisht për fluturimet hapësinore me njerëz si dhe masave që mund të testohen gjatë këtyre misioneve, përpara se t'i testojnë ato në hapësirë.

Astronautët përdorin rregullisht misione analoge gjatë stërvitjes së tyre, që të përgatiten për mënyrën e ndryshme të jetesës, izolimin dhe kushtet ekstreme në hapësirë. Shpesh këto misione kanë një orar, trajnime dhe përgatitje shumë të vështirë dhe rraskapitëse dhe përfshijnë shumë eksperimente shkencore. Astronautët analogë janë të privuar nga një jetë normale dhe ekuipazhi, i përbërë nga pak njerëz, është i ngarkuar për të drejtuar në mënyrë autonome të gjithë habitatin. Mund të shpjegohet me analogjinë e kryerjes së shërbimit ushtarak, kur dikush hiqet nga jeta civile dhe duhet të përshtatet në disiplinën e një sistemi hierarkik.

Për momentin jam oficere e shkencës në misionin e 14-të në Habitatin Analog të Inflatable Lunar-Mars (ILMAH) të Universitetit të Dakotës së Veriut (UND) financuar nga NASA [13]. Ne jemi “të mbyllur” për 21 ditë, krejtësisht të shkëputur nga bota me një vonesë kohore të përshtatshme prej 20 minutash në çdo drejtim, për të llogaritur distancën prej 63.4 milionë miljesh midis Tokës dhe Marsit. Në këtë skenar marsian, ekuipazhi ynë, i cili përfshin dy anëtarë të tjerë, komandantin e misionit Tarun Bandemegala dhe inxhinieren e fluturimit Pranika Gupta, po kryen kërkime për një mision të zgjatur në Mars, me eksperimente që variojnë nga fluturimet me dron deri tek testimi në terren i llojit të ri të kostumeve hapësinore.

Meta.mk: A e konsideroni këtë një përvojë emocionuese, duke qenë astronautja e parë analoge nga Ballkani?

MD: Më duhet të pranoj se puna është vërtet e vështirë, sepse përveç detyrimeve në mision duhet të bëj edhe punën time inxhinierike. Gjithashtu kam për detyrë të jap intervista dhe të krijoj përmbajtje në rrjetet sociale. Megjithatë, jam shumë e kënaqur që më në fund hap një shteg për brezat e ardhshëm të të rinjve nga rajoni ynë që duan të bëhen pjesë e eksperimenteve të tilla shkencore. E prita shumë këtë përvojë, u desh shumë kohë që të ndodhte. Udhëtimi që më solli në këtë pozicion u pasurua nga të gjitha përvojat dhe trajnimet që kam kaluar në vitet e mëparshme.

Aplikimet e mia për misione analoge ishin pranuar më parë, por ato nuk mund të përshtateshin në orarin tim. Megjithatë, pasi fillova studimet master në Institutin Ndërkombëtar të Hapësirës, ​​profesorët e mi zgjeruan ndjeshëm gamën time për misionet analoge, duke më dhënë një pasqyrë të zgjeruar të sektorit, kështu që unë mund të dalloja midis projekteve populiste dhe projekteve që në fakt bashkëpunojnë me agjencitë hapësinore dhe ofrojnë kontribut domethënës në shkencë. Prandaj, mund të marr vendime më të mira se ku të aplikoj në përputhje me rrugën time të karrierës dhe zhvillimin e ardhshëm.

Meta.mk: Çfarë lloj kërkimi bëni gjatë këtij misioni?

MD: Si pjesë e ekipit tim, unë jam përgjegjëse për disa lloje kërkimesh. Për shembull, mbledhja e të dhënave EEG duke skanuar trurin e dikujt me metoda elektroencefalografie [14]. Ne përdorim një kërkim të tillë për të vëzhguar se si izolimi dhe fluturimi në hapësirë ​​me rreze të gjatë mund të ndikojnë në aftësitë njohëse dhe kujtesën [15].

Një lloj tjetër kërkimi ka të bëjë me mbajtjen e vazhdueshme të komunikimit nëpërmjet sistemit online ECHO, i cili zgjat 20 minuta në një drejtim dhe 40 minuta në dy drejtime. Për shkak të distancës së tyre, Marsi dhe Toka kanë vonesë komunikimi nga afërsisht 5 deri në 21 minuta, në varësi të pozicionit të tyre gjatë orbitës rreth Diellit. Për të kryer detyrat tona urgjente të përditshme dhe për të zgjidhur një problem të rëndësishëm, ne duhet të jemi efikasë, të shpejtë dhe të durueshëm, dhe shumë, shumë të qetë.

Ne po kryejmë gjithashtu një studim të ushtrimeve me një kostum të veçantë që mat shenjat tona vitale, të quajtur CardioBreath. Ky është një projekt shkencor i zhvilluar nga Universiteti Simon Frasier [16] në bashkëpunim me Agjencinë Kanadeze të Hapësirës [17], ​​NASA dhe Universitetin e Dakotës së Veriut [18]. Të njëjtat kostume përdoren në Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës (ISS) [19]. Hulumtime të tjera përfshijnë module për rritjen e bimëve, ku mbjellim fara me rritje të shpejtë të destinuara për udhëtime në hapësirë, si dhe mikrogjelbërime [20] dhe përdorim sistemet Hamama [21].

Ne gjithashtu kemi një pajisje ЕxoLab [22] e cila “kap” dioksidin e karbonit që synon të ndihmojë në ruajtjen e jetës në Tokë, si dhe në hapësirë. Ekziston një plan për të nisur pajisje të tilla në ISS më 15 nëntor dhe për të krahasuar rezultatet e kërkimit nga Toka dhe nga hapësira. Ne po kryejmë gjithashtu testimin në terren të një versioni të përmirësuar të kostumit hapësinor UND NDX2-AT EVA [23], i përdorur për jashtë mjeteve, p.sh. për Shëtitjet në Hapësirë.

Gjatë misionit, ne përdorim gjithashtu një rover për ekskursione shtesë për të mbledhur mostra, për të hartuar terrenin për zhvillimin e ardhshëm të habitatit dhe për të ekzaminuar mostrat gjeologjike në një laborator gjeologjik. Ne kryejmë gjithashtu mikrobiologji, printim 3D dhe eksperimente të tjera, disa prej të cilave janë të klasifikuara. Ne i nënshtrohemi testeve të përditshme, pyetësorëve psikologjikë, zgjidhjes së problemeve në situata kërcënuese për jetën dhe një orari shumë të rreptë për t'u ndjekur.

Meta.mk: Cilat janë planet tuaja profesionale për të ardhmen?

MD: Do të doja të vendosja një bashkëpunim më serioz midis vendit tonë dhe institucioneve me të cilat kam bashkëpunuar si individ, për të pasuruar njohuritë tona kolektive dhe pjesëmarrjen në industrinë hapësinore. Unë tashmë kam një ekip aktiv dhe së fundmi kemi themeluar Aleancën Ndërkombëtare të Hapësirës. Fokusi im kryesor në këtë periudhë është sektori privat i hapësirës dhe krahas realizimit të potencialit tim si inxhiniere, ndjek në mënyrë aktive arritje të tjera, por veçanërisht misione analoge.

Gjithashtu po punojmë shumë në hakatonët e NASA Space Apps Challenge, në vendndodhje shumë të rëndësishme me bashkëpunim të madh me popullsinë vendase. Ne drejtojmë NASA Space Apps Challenge Mountain View [4] në Silicon Valley, Kaliforni, të organizuar nga NASA Ames Research Center [24], dhe NASA Space Apps Challenge Klivlënd në Ohio [25], të organizuar nga Qendra Kërkimore e NASA Glenn [6]. Nga mbi 300 vendndodhje anembanë botës, këto dy janë të vetmet që zhvillohen në vend direkt brenda qendrave kërkimore të NASA-s, të mbështetur nga personeli i NASA-s. Kjo arritje është njohur gjerësisht, ndërsa bashkëpunimi ynë i ngushtë me NASA Space Apps Challenge Strumica [7] në Maqedoninë e Veriut hap dyer dhe mundësi të reja si për pjesëmarrësit, ashtu edhe për vendin tonë në tërësi.

Ju mund të mësoni më shumë për rrugën e Martina Dimoskës në industrinë e hapësirës ajrore, kërkimet e saj shkencore përmes misioneve analoge dhe Habitatin Analog Marsian nga kjo video nga IgnitedThinkers: