[1]Vendi i ndërtimit të një hidrocentrali të vogël në lumin Krapska, në malin Jakupica, Maqedonia e Veriut. Zona është pjesë e rrjetit Emerald [2] të zonave të mbrojtura natyrore. Foto nga Eko-svest [3], botuar me leje.
Aktivistët në të gjithë Ballkanin Perëndimor po protestojnë ndaj ndërtimit të hidrocentraleve të vegjël, për të cilët ekspertët thonë se kërcënojnë mjedisin dhe burimet e ujore. Më shumë se 2700 hidrocentrale të vegjël [4] janë planifikuar ose në ndërtim e sipër në Maqedoninë e Veriut, Bosnje-Hercegovinë, Serbi, Shqipëri, Mali i Zi dhe Kroaci.
Vendet e Ballkanit janë drejtuar me nxitim te hidrocentralet për të përmbushur objektivat e përcaktuara nga Traktati i Komunitetit të Energjisë [5], një marrëveshje midis Bashkimit Evropian dhe fqinjëve të saj, me të cilin nënshkruesit duhet, përveç të tjerave, të marrin 27 për qind të energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme deri në vitin 2020.
Por kritikët thonë se qeveritë po nxitojnë ndërtimin pa vlerësuar siç duhet ndikimet në mjedis – dhe se projektet shoqërohen me korrupsion.
Një studim [6] i vitit 2017 nga Bankwatch, një rrjet i organizatave të shoqërisë civile nga Evropa Qendrore dhe Lindore, përfshinte vizitën e tetë hidrocentraleve të financuara nga BE në rajon dhe zbuloi se të gjithë ato janë në zona të mbrojtura ose zona ekologjikisht të ndjeshme. U zbulua se shumica e bimëve ka bërë që shtretërit e lumenjve të thahen dhe kërcënojnë burimet ujore të fshatrave lokale. Vizitat në terren në Maqedoninë e Veriut në vitin 2017 zbuluan se materialet e ndërtimit të hedhura në shtratin e lumit kanë ndërprerë migrimin e peshqve dhe organizmave të tjerë. Studimi thotë:
Të gjithë HEC-et e vizituara kanë nevojë urgjente për rritje të monitorimit të ndikimit si dhe masa restaurimi. Në shumicën e rasteve, shkeljet flagrante të ligjeve kombëtare dhe standardet e institucioneve financiare ndërkombëtare janë të dukshme.
Biologia maqedonase Ana Colovic Lesoska, nga OJQ lokale Eko-svest, shprehu shqetësimin për trendin në një deklaratë për Global Voices:
Të gjitha gjallesate ujit janë të paçmuar për ne. Mbijetesa e lumenjve varet jo vetëm nga mbijetesa e ekosistemeve nëpër të cilat ata përshkojnë, por edhe nga mbijetesa e popullatës lokale që varet prej tyre për ushqim dhe ujë. Shkatërrimi i lumenjve nënkupton shkatërrimin e heshtur të të gjitha fshatrave dhe vendbanimeve së bashku me traditat dhe historinë.
Colovic së fundmi fitoi çmimin mjedisor Goldman [7] për përpjekjet e saj në ndalimin e dy digave të mëdha që po ndërtohen në Parkun Kombëtar Mavrovo, shtëpia e rrezikuar e rrëqebullit ballkanik [8].
Raporti i Bankwatch [9] gjithashtu zbuloi se në të gjithë rajonin, kompanitë koncensionare për ndërtimin dhe funksionimin e hidrocentraleve të vegjël janë në pronësi të politikanëve në pushtet ose të afërmve të tyre. Raporti thotë:
Zëvendëskryeministri i Maqedonisë së Veriut për çështjet Ekonomike, Koço Angjushev zotëron të paktën 27 hidrocentrale të vegjël, dhe kryetari i partisë kryesore të opozitës, Hristijan Mickoski ka të paktën pesë koncesione. Në Serbi, kompanitë e lidhura me Nikolla Petrović, kumbari (kum) i presidentit Aleksandar Vučić, janë ndër përfitueset kryesore të hidrocentraleve.
Në Maqedoninë e Veriut, vendasit nga fshati Zhirovnica, me ndihmën e organizatave të shoqërisë civile, fituan një betejë ligjore këtë [10] vit kundër dy centraleve të energjisë në komunën e Mavrovës. Autoritetet lokale anuluan ndërtimin e tyre pasi arritën në përfundimin se ata nuk kishin respektuar rregullat ndërkombëtare dhe kombëtare.
Në Kosovën fqinje, protestat kundër hidrocentraleve kanë bashkuar banorët vendas, serbë dhe shqiptarë të komunës së Shtërpcës, në malin Sharr afër kufirit të Maqedonisë së Veriut. Që nga mesi i 2018, ata kanë organizuar një seri protestash në vendin e ndërtimit. Më 8 tetor, në një nga protestat pati forcë të tepruar nga policia [11], e cila përdori sprej me piper ndaj të demonstruesve, përfshirë fëmijët [12]. 20 persona mbetën të plagosur. Tre banorë të fshatit aty pranë Biti i Poshtëm u arrestuan dhe u liruan pas marrjes në pyetje.
Protests against MHPP in Strpce: Matkos Group halted construction on private land plots https://t.co/JZwYB54sov [13] via @KoSSev [14]
— KoSSev (@KoSSevnews) October 2, 2019 [15]
Protesta kundër HEC në Shtërpce: Grupi Matkos ndaloi punimet në zonat private
Eleminimi i ndasive në një vend që u shkatërrua nga spastrimet etnike vetëm njëzet vjet më parë ka tërhequr vëmendjen e mediave rajonale. Një artikull i gushtit 2019 mbante titullin “Shtërpce: Një serb etnik dhe një shqiptar etnik arrestohen për djegien e buldozerëve” [16]. Një lajm i ngjashëm u botua edhe nga BBC në serbisht [11].
Shumica e energjisë në Ballkanin Perëndimor vjen nga qymyri. Në 2018, vetëm 3.8 për qind [9] e energjisë elektrike të rajonit u prodhua nga digat e hidrocentraleve. Të gjitha vendet kanë potencial të lartë për të marrë energji diellore [17], por vetëm një për qind e kapacitetit në rajon është instaluar.