Foto nga Gilles Lambert. E përdorur sipas Unsplash License.

Ligjvënësit turq miratuan një projektligj më 13 tetor që supozohet se ka për qëllim të luftojë lajmet e rreme dhe dezinformimin, por organizatat lokale të shoqërisë civile e përshkruajnë atë si një ligj të censurës ose dezinformimit të fshehtë, i cili do të përdoret për të goditur kritikuesit. Kritikët thonë se ligji me 40 nene i miratuar nga parlamenti i Turqisë është një kërcënim për lirinë e fjalës dhe mund të ketë pasoja katastrofike përpara zgjedhjeve të vitit 2023.

Ka një sërë kufizimesh të reja shqetësuese në ligj – heqja e detyrueshme e përmbajtjes, shkeljet e privatësisë së përdoruesit, masat e mëtejshme të rregullimit të platformës dhe më shumë – megjithëse një nga nenet më shqetësuese është neni 29, sipas të cilit “kushdo që shpërndan publikisht informacion të rremë mbi Sigurinë e brendshme dhe e jashtme e Turqisë, rendin dhe mirëqenien publike mund të përballet me një deri në tre vjet burg për nxitjen e shqetësimit, frikës dhe panikut në shoqëri. Kufizimet e reja hynë në fuqi më 18 tetor.

Në përgjigje të ligjit, një koalicion ndërkombëtar prej 22 organizatash për lirinë e shtypit tha se ligji, “me përkufizimin e tij të formuluar në mënyrë të paqartë të dezinformimit dhe ‘qëllimit’, i mbikëqyrur nga gjyqësori shumë i politizuar i Turqisë, do të vërë miliona përdorues të internetit në rrezik të sanksioneve penale dhe mund të çojë në censurë dhe autocensurë të plotë në prag të zgjedhjeve të vitit 2023.” Turqia mban zgjedhjet e përgjithshme në qershor 2023.

Ligji vjen gjithashtu pas një zbulimi të fundit në lidhje me Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (Autoriteti i Teknologjive të Informacionit dhe Komunikimit, BTK) i qeverisë që mbledh të dhëna private të përdoruesve në një shkelje masive të privatësisë së përdoruesit që nga viti 2021. Deputeti Onursal Adiguzel, nga partia opozitare Republikane Popullore (CH), i përshkroi gjetjet si “skandalin më të madh të përgjimit në historinë e Republikës”.

Projektligji u propozua nga Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AK) në pushtet dhe aleati i saj, anëtarët e Partisë Lëvizja Nacionaliste (MH) dhe ka qenë duke u hartuar që nga viti i kaluar. Palët pretendojnë se ai është i ngjashëm me legjislacionin ekzistues në Evropë, siç është NetzDG-ja gjermane, por kritikët nuk janë dakord. Ai është kritikuar për përkufizimet e errëta ligjore dhe për ngarkimin e termave të paqarta si dezinformimi, lajmet e rreme, informacioni i pabazë, dezinformata e shtrembëruar, siguria, rendi publik dhe paqja publike.

Në një intervistë me The Guardian, Emre Kizilkaya, kreu i degës në Turqi të Institutit Ndërkombëtar të Shtypit, tha se ligji “kriminalizon atë që autoritetet e quajnë dezinformim pa përcaktuar se çfarë do të thotë në të vërtetë. Një gjyqtar do të vendosë se si të përkufizojë dezinformimin dhe qëllimin, gjë që vërtet jep kompetenca arbitrare ndaj qeverisë për të kritikuar gazetarinë”.

Kundërshtim i ashpër ndaj ligjit u shpreh edhe nga anëtarët e partive politike të opozitës. Përpara miratimit të projektligjit, një deputet i parlamentit, Burak Erbay, theu telefonin me një çekiç gjatë fjalimit të tij në parlament. Thyejini telefonat tuaj kështu, nuk do t'ju duhet ta përdorni, tha Erbay përpara votimit.

Më 14 tetor, një tjetër ligjvënës tha se turqit mund të shkojnë në zgjedhje pa Twitter, Facebook ose WhatsApp. “Ky ligj i censurës i lejon shtetit të mbyllë Facebook-un, Twitter-in dhe Whatsapp-in”, tha deputeti Garo Paylan duke iu referuar dokumentit që autorizon prokurorët dhe BTK-në të mbyllin platformat nëse nuk përmbushin kërkesat e qeverisë për të ofruar të dhëna për përdoruesit.

The new social media censorship law adopted by the Turkish parliament marks the launch -by president Erdogan- of Turkey's next election season. The 2023 polls will be Turkey's most unfair vote since the country's first free and fair elections in 1950

— Soner Cagaptay (@SonerCagaptay) October 14, 2022

Ligji i ri i censurës së mediave sociale i miratuar nga parlamenti turk shënon nisjen -nga presidenti Erdogan- të sezonit të ardhshëm zgjedhor të Turqisë. Sondazhet e vitit 2023 do të jenë vota më e padrejtë e Turqisë që nga zgjedhjet e para të lira dhe të ndershme në 1950.

Paylan i bëri thirrje Gjykatës Kushtetuese të anulojë ligjin. “Dje parlamenti miratoi projektligjin për dezinformimin. Më vjen turp për këtë si deputet i Asamblesë së Madhe Kombëtare të Turqisë […] Parlamenti nuk mundi ta ndalojë projektligjin, por Gjykata Kushtetuese mundet. Nëse ka ende gjyqtarë, ata duhet të ndalojnë këtë projektligj që bie qartë në kundërshtim me Kushtetutën”, tha Paylan.

Më 18 tetor, Partia Republika Popullore (CH) e opozitës i kërkoi zyrtarisht Gjykatës Kushtetuese rrëzimin e ligjit, konkretisht nenin 29.

Censurimi i medias dhe më gjerë

Ligji nuk ka të bëjë vetëm me gazetarët. Përkufizimet e tij të paqarta gjithashtu mund t'i bëjnë përdoruesit përgjegjës për çdo postim që ata ndajnë. “Çdo përdorues i platformës së mediave sociale do të mbajë përgjegjësi brenda mjediseve të këtij ligji për çdo postim/tweet/shpërndarje”, shpjegoi Emre Ilkan Saklica, kreu i editorialeve në platformën e kontrollit të fakteve Teyit.org në një intervistë për DW. Shkencëtarët dhe ekonomistët e pavarur mund të përballen gjithashtu me pasoja mbi parashikimet dhe analizat e tyre.

Më 19 tetor, mbi 200 shkrimtarë të njohur turq lëshuan një deklaratë për të dënuar ligjin e ri, duke shkruar se ai “do ta zhysë vendin në një errësirë ​​të thellë”.

Dhe ka më shumë kufizime, si heqja e hashtagëve sipas nenit 34 të ligjit të sapomiratuar nëse konstatohet se shkelin ligjin. Ky nen vjen në krye të dënimeve ekzistuese ligjore për vepra të ndryshme. Sipas nenit 299 të Kodit Penal, çdo person që fyen presidentin mund të përballet deri në katër vjet burg. Deri më tani, studentë, artistë, gazetarë, juristë dhe qytetarë janë ndjekur penalisht ose janë përballur me gjyq. Ndërkohë, nenet 36 dhe 37 kërkojnë që aplikacionet e komunikimit si WhatsApp, Signal, Telegram dhe Skype të emërojnë përfaqësues lokalë. Ligji i ri gjithashtu i detyron këto platforma të ofrojnë të dhëna personale të përdoruesve sipas kërkesave të qeverisë.

Kontrolli mbi platformat e mediave sociale “përfaqëson një kapitull të ri drakonian përpara zgjedhjeve në 2023″, tha Sarah Clarke, Shefja e Evropës dhe Azisë Qendrore te “Neni 19″, në një deklaratë të përbashkët me Human Rights Watch. Sipas Yaman Akdeniz, profesor i drejtësisë dhe themelues i Shoqatës për Lirinë e Shprehjes, “media sociale kërcënon kontrollin e qeverisë mbi mediat në përgjithësi” duke qenë se ato shërbejnë si rrugët e vetme të mbetura për njerëzit që të kenë akses në informacion dhe të shprehen.

Përpara zgjedhjeve të vitit 2015 në Turqi, shteti intensifikoi goditjen ndaj mediave duke iu drejtuar “fushatave informative dhe frikësimit fizik”. Një turmë e dhunshme e organizuar nga deputeti i AKP-së dhe udhëheqësi i Rinisë së AKP-së, Abdurrahim Boynukalın, sulmoi selinë e Hurriyet Daily News, një redaksi me prirje të majtë. Boynukalın nuk u ndëshkua në atë kohë dhe shtatë vjet më vonë, ai siguroi një urdhër të lëshuar nga një gjykatë penale e paqes për të bllokuar aksesin në çdo lajm në lidhje me përfshirjen e tij në sulm, me arsyetimin se shkelte të drejtat e tij personale. Pas urdhrit të gjykatës, më shumë se 100 lajme që përmendnin emrin e tij u bllokuan në internet.

Ministria e së Vërtetës e Turqisë

Këto masa të fundit janë vetëm maja e ajsbergut. Në gusht, Drejtoria e Komunikimit krijoi “Qendrën për Luftimin e Dezinformimit”. Ngjashëm me terminologjinë e paqartë të përmendur në ligjin e ri, kishte pak transparencë rreth qëllimit dhe procedurave të qendrës. Në një deklaratë të lëshuar nga Instituti Ndërkombëtar i Shtypit në atë kohë, shprehet shqetësimin dhe vihet në dyshim mandati i qendrës si një organ qeveritar për të “luftuar “dezinformimin”.

Krijimi i qendrës duhet parë në kontekstin e përpjekjeve të fundit të qeverisë për të kontrolluar mjedisin e informacionit, ndërsa vendi po shkon drejt zgjedhjeve të ardhshme.

Ky kontekst përfshin ligjin e miratuar rishtazi për dezinformimin, ndryshimet në Kodin e Etikës së Shtypit të prezantuar nga Agjencia e Reklamimit të Shtypit (BİK) në korrik 2022, një ligj për mediat sociale dhe kufizime të tjera në internet. Deri më tani, qendra ka publikuar dy buletine javore që listojnë lajmet që qendra i përshkruan si lajme të rreme të javës. Në buletinin e dytë, qendra iu referua shpërthimit të minierës së qymyrit në një strukturë shtetërore që vrau 41 punëtorë. Aty pretendohej se lajmet e shpërthimit që bënin përgjegjës institucionet shtetërore për moszbatimin e masave më të mira të sigurisë ishin të rreme dhe se shteti ka marrë masa për të parandaluar incidente të tilla.

Më 18 tetor, pasi paraqiti një mocion në Gjykatën Kushtetuese për të hedhur poshtë nenin 29 të ligjit të ri, nënkryetari i CHP të opozitës Engin Altay e quajti një “ligj të Stalinit”, duke thënë se i lejon shtetit “të paraqesë gënjeshtrat si të vërteta”.

Paralelet midis Stalinit dhe ligjit të ri nuk janë befasuese. Në fund të fundit, ishte vetë Stalini që shpiku termin “Dezinformatsiya” [dezinformim], duke e ngritur atë “në agjencinë e tij qeveritare, duke përhapur në mënyrë agresive gënjeshtra kundër kundërshtarëve politikë dhe duke mashtruar qytetarët me propagandë false në një shkallë masive”. Në Turqinë e sotme, ngjarjet dëshmojnë atë që Stalini dhe të tjerët bënë dekada më parë, por këtë herë në një shkallë të paprecedentë.