Radka Denemarková nga Soňa Pokorná, foto e përdorur me leje.
Pas krimit të urrejtjes së 13 tetorit [1] që rezultoi në vdekjen e dy burrave homoseksualë në Sllovaki, Global Voices bisedoi me shkrimtaren e njohur çeke Radka Denemarková për të zbërthyer diskurset kundër grave dhe anti-LGBTQ+ që ende mbizotërojnë në Evropën Qendrore dhe që çojnë në diskriminim, stigmatizimin dhe vrasje.
Radka Denemarková është një nga autoret më të vlerësuara [2] të Republikës Çeke dhe e njohur për trajtimin e çështjeve sociale në romanet e saj. Në vitin 2014, ajo botoi një roman të quajtur “Příspěvek k dějinám radosti” (“Një kontribut në historinë e gëzimit [3]“) në të cilin trajton çështjen e objektivizimit të gruas, shumë kohë përpara se lëvizja #metoo [4] të arrinte në Evropë.
Global Voices i kërkoi asaj të shpjegonte pse në katër vendet e Evropës Qendrore që iu bashkuan Bashkimit Evropian (BE) 18 vjet më parë në 2004 – Republika Çeke, Hungaria, Polonia dhe Sllovakia – seksizmi, homofobia dhe transfobia mbeten të rrënjosura thellë në familje, punë, në shkollë, në politikë, në fe dhe në kulturë. Denemarkova u përgjigj:
Časový mezník neznamená automaticky změnu mentality. Je nutná změna ve vědomí lidé. To bude trvat generace. V satelitních státech Sovětského svazu přece homosexualita neexistovala a ženy znaly svůj vymezený prostor. Východní Evropa po roce 1989 převzala konzumní způsob života a neoliberalismus. Ale demokracie potřebuje jiné hodnoty. Země východní Evropy berou plnými hrstmi finanční podporu EU, ale odmítají zásady právního státu, solidaritu, důstojný život pro každého, důslednou demokratizaci institucí. Právnictví je spojeno s jazykem, takže tady bohužel pořád hraje roli nacionalismus a tlak EU nepomáhá. Žijeme v nezralé demokracii. Bílí heterosexuální muži moci jsou stále přesvědčeni, že svět je hračka jenom pro ně. Já vidím zásadní chybu v tom, že je podceněn nejen význam práva, ale i neformálních pravidel lidského chování. Lidé totiž dodržují právní pravidla nikoli četbou právních předpisů, ale skrze morální principy. To ve východní Evropě neplatí.
Një moment historik nuk do të thotë automatikisht një ndryshim në mentalitet. Ajo që është e nevojshme është një ndryshim në vetëdijen e njerëzve. Kjo do të dojë breza. Në fund të fundit, homoseksualiteti nuk ekzistonte zyrtarisht në shtetet satelite të Bashkimit Sovjetik dhe gratë ishin të vetëdijshme për hapësirën e tyre të kufizuar. Pas vitit 1989, Evropa Lindore adoptoi një mënyrë jetese konsumatore si dhe neoliberalizmin. Por demokracia ka nevojë për vlera të tjera. Vendet e Evropës Lindore marrin mbështetjen financiare nga BE-ja me të dyja duart, megjithatë ato refuzojnë parimet e shtetit të së drejtës, solidaritetit, dinjitetit për të gjithë dhe të një demokratizimi të qëndrueshëm të institucioneve. Jurisprudenca është e lidhur me gjuhën, por fatkeqësisht nacionalizmi ende luan rolin e tij këtu, ndërsa presioni i BE-së nuk është në gjendje të ndihmojë. Jetojmë në një demokraci të papjekur. Burrat heteroseksualë të bardhë me pushtet janë ende të bindur se bota është një lodër e krijuar vetëm për ta. Unë shoh një gabim thelbësor në faktin se jo vetëm që rëndësia e ligjit nënvlerësohet, por edhe rregulli i sjelljes njerëzore. Njerëzit e respektojnë ligjin jo sepse lexojnë legjislacionin, por sepse u përmbahen parimeve morale. Megjithatë, në Evropën Lindore nuk është kështu.
Global Voices i kërkoi asaj të zbërthente rrënjët e seksimit:
Je to důsledek staletého přesvědčení, že žena je člověk druhé kategorie. Patriarchální vzorce vězí ve východní Evropě v kostech mužů i žen. Mnozí dodnes nechápou význam slova emancipace a feminismus. Je nutné opakovat, že jde o lidská práva pro všechny. A boj o lidská práva začíná v kuchyni. Je nutné radikálně měnit zákony. Například znásilnění nemá nic společného se sexem. Je to zločin na úrovni vraždy. V době válek se ženské tělo stává součástí boje a je válečnou zbraní, což vidíme nyní na Ukrajině. U východoevropských mužů emancipace vyvolává úzkost, jako u nich vyvolávali Židé, přistěhovalci… Po roce 1989 jsme převzali civilizační vzorce tržního hospodářství, ale zapomněli jsme rozbít tu zaostalou, tmářskou východoevropskou patriarchální strukturu společnosti. Změny vyvolávají všeobecnou úzkost, která se obrací proti ženám a menšinám. Jde o silný odpor mužů proti nárokům žen i na stejná práva v zaměstnání a v soutěži o společensky významná místa. Požadavky rovnosti ničí věčné předsudky. Jsou maskované narážkami na „přirozený“ stav věcí. Dají se shrnout do tvrzení, že ženy by měly znát své místo v řádu společenských vztahů, v němž přednost mají heterosexuální muži.
Është rezultat i një besimi shekullor se gratë janë njerëz të dorës së dytë. Modelet patriarkale janë të koduara në vetë kockat e burrave dhe grave në Evropën Lindore. Shumë ende nuk e kuptojnë kuptimin e fjalëve të tilla si emancipim, apo feminizëm. Ne ende duhet të përsërisim vazhdimisht se të drejtat e njeriut janë për të gjithë. Dhe lufta për të drejtat e njeriut fillon në kuzhinë. Është e nevojshme të ndryshohet rrënjësisht ligji. Për shembull, përdhunimi nuk ka të bëjë me seksin: është një krim në nivelin e vrasjes. Në kohë lufte, trupi i femrës bëhet pjesë e luftës, një armë lufte, siç e shohim tani në Ukrainë. Për burrat e Evropës Lindore, emancipimi shkakton ankth, ashtu si hebrenjtë, emigrantët… Pas vitit 1989 [fundi i komunizmit në Evropën Qendrore], ne përvetësuam modelet civilizuese të ekonomisë së tregut, por harruam të eliminojmë Evropën Lindore të prapambetur, të errët; strukturën patriarkale e shoqërisë. Në përgjithësi, ndryshimet krijojnë ankth, i cili drejtohet kundër grave dhe minoriteteve. Ka rezistencë të fortë mes burrave kundër kërkesave të grave për të drejta të barabarta në punësim, kundër grave që konkurrojnë me to për pozita kyçe në shoqëri. Vetëm kërkesat për barazi mund të shkatërrojnë ato paragjykime të përjetshme që maskohen nga referenca për gjendjen “natyrore” të gjërave. Ato mund të përmblidhen në thënien e mëposhtme: gratë duhet të dinë vendin e tyre në rendin e marrëdhënieve shoqërore, në të cilin përparësi kanë burrat heteroseksualë.
Global Voices e pyeti atë pse komuniteti LGBTQ+ është kaq shpesh i instrumentalizuar në diskursin politik në rajon. Sipas saj:
Protože je to pohodlné odvrátit zrak od skutečných problémů a zabývat se pseudoproblémy. V historii lidstva se opakuje jeden model. Kdykoliv společnost inklinuje k autoritářským režimům nebo totalitám, okamžitě nejprve oseká práva žen a homosexuálů. Tak sjednotí konzervativní, maloměšťáckou tlupu. Která se najednou ohání náboženstvím. Jsem přesvědčená, že v civilizovaném světě má být víra soukromá věc. Pokud se zpolitizuje a stane se součástí politiky a státního uvažování, nastává “peklo”. Drtivá většina náboženství vždy některou skupinu lidí předem vyloučí a většina se odreaguje na ženách a na sexuálních menšinách, na takzvaně druhořadých tělech. Je to zrůdnost, která nepatří do civilizovaného světa. Vždy je snadné vystavět nenávist vůči zranitelným. Rasismus, homofobie, transfobie, ponižování žen je součástí patriarchálního myšlení. Patriarchát tomuto světu nic dobrého nikdy nepřinesl a v tomto století se ho těžce zbavujeme. Zbavit se ho musíme, protože jinak jako lidstvo nepřežijeme. Lidé nepochopili, že demokracie znamená vrátit všem lidem opravdovou nezávislost, nepopiratelnou a nezadatelnou důstojnost.
Sepse është e përshtatshme të shikosh larg problemeve reale dhe në vend të kësaj, të merresh me pseudo-probleme. Ekziston një model që përsëritet gjatë historisë njerëzore: Sa herë që një shoqëri anon drejt autoritarizmit ose totalitarizmit, ajo menjëherë redukton të drejtat e grave dhe homoseksualëve fillimisht. Në këtë mënyrë ajo mund të bashkojë forcat konservatore dhe të vogla borgjeze, të cilat menjëherë tundin fenë. Jam e bindur se në botën e qytetëruar besimi duhet të jetë një çështje private. Nëse politizohet, bëhet pjesë e politikës dhe e diskursit shtetëror, vjen “ferri”. Shumica dërrmuese e feve gjithmonë përjashtojnë grupe njerëzish si parazgjedhje dhe shumica më pas i kthen gratë dhe pakicat seksuale, të ashtuquajturat trupa të dorës së dytë, në koka turku. Është një monstruozitet që nuk i përket botës së qytetëruar. Është gjithmonë e lehtë të ndërtosh urrejtje ndaj njerëzve të pambrojtur. Racizmi, homofobia, transfobia, poshtërimi i grave janë të gjitha pjesë e këtij mendimi patriarkal. Patriarkati nuk ka sjellë kurrë asgjë të mirë në këtë botë dhe ne e kemi të vështirë ta heqim qafe atë në këtë shekull. Megjithatë, ne duhet ta heqim qafe atë, sepse përndryshe nuk do të mbijetojmë si njerëzim. Njerëzit nuk e kanë kuptuar se demokraci do të thotë t'i kthesh të gjithëve pavarësinë e vërtetë, dinjitetin e pamohueshëm dhe të patjetërsueshëm.
Ajo gjithashtu ka pikëpamjet e saj se nëse ka më shumë gra në rolet udhëheqëse politike mund të ketë një ndryshim në këtë rajon:
Není to otázka mužů nebo žen, je to otázka osobností s morální integritou bez ohledu na pohlaví. Takoví lidé v politice absolutně chybí. Stačilo by, kdyby se řídili Listinou lidských práv a svobod. Listinu lidských práv a svobod by měli všichni znát nazpaměť. Místo toho se opakují středověké pověry, dezinformace, náboženské bludy. Problém jsou sociální sítě, kde se taková nenávist snadno šíří. Problém jsou i veřejné osoby, jako jeden z našich kandidátů na prezidenta, které očerňují skupiny na základě sexuální orientace. Takové projevy by měly být trestné. Každý musí odpovídat za to, co řekne nebo napíše. Slovo má v dnešním světě velkou a nebezpečnou moc, protože dokáže stvořit z nezralých fanatiků vrahy. Lež nebyla nikdy tak nebezpečná jako dnes! Slovo ubližuje a může zabíjet. Když se objeví na zdi hákový kříž, zahájí se vyšetřování. A tak to musí být s jakoukoliv nenávistí vůči lidem na základě sexuální orientace, pohlaví, barvy kůže. Jazyk je nástrojem koexistence lidí. Pravidla práva a morálky se vyjadřují v jazyce. Lež by měla být trestná, to by mělo být součástí budoucí globální morálky.
Nuk bëhet fjalë për burrat kundër grave, është fjala për të pasur personalitete me integritet moral, pavarësisht gjinisë së tyre. Njerëz të tillë në politikë na mungojnë. Do të mjaftonte sikur të ndiqnin Kartën Çeke të të Drejtave dhe Lirive Themelore [5]. Të gjithë duhet ta dinë përmendësh. Në vend të kësaj, ne po kthehemi përsëri te bestytnitë mesjetare, dezinformatat dhe iluzionet fetare. Problemi janë mediat sociale, ku një urrejtje e tillë përhapet lehtësisht. Figura publike si një nga kandidatët tanë për president që denigrojnë grupe bazuar në orientimin e tyre seksual, janë gjithashtu pjesë e problemit. Deklarata të tilla duhet të kriminalizohen. Secili duhet të jetë përgjegjës për atë që thotë apo shkruan. Çdo fjalë ka fuqi të madhe por të rrezikshme në botën e sotme, sepse mund t'i kthejë fanatikët e papjekur në vrasës. Gënjeshtra nuk ka qenë kurrë aq e rrezikshme sa sot! Fjalët lëndojnë dhe mund të vrasin. Kur një svastika shfaqet në një mur, zakonisht kryhet një hetim. E njëjta gjë duhet të zbatohet me urrejtjen ndaj njerëzve që bazohet në orientimin e tyre seksual, gjininë ose ngjyrën e lëkurës. Gjuha është një mjet për bashkëjetesën njerëzore. Rregullat e ligjit dhe morali shprehen në gjuhë. Gënjeshtra duhet të jetë e dënueshme, kjo duhet të jetë pjesë e moralit të ardhshëm global.
Dhe duket se bota letrare nuk ndryshon nga shoqëria në përgjithësi në lidhje me mizogjininë:
Patriarchální model panuje stoprocentně. Jako spisovatelka musím být x-krát lepší, aby mě vůbec brali na vědomí. Jako by existoval nějaký věčný kánon mužské literatury, odkud se svrchu dívají na těla s vagínou a jsou překvapení, že „to“ je chytré a má “to” talent. O takových posměšcích a mikrosituacích bych mohla napsat knihu. Svět bude v pořádku v momentě, kdy ze slovníku zmizí slova jako rasismus, sexismus, homofobie, transfobie. Moje naděje, že se toho dožiju, bohužel ve světle událostí posledních let ve východní Evropě, zhasla.
Modeli patriarkal dominon 100%. Si shkrimtare, duhet të jem shumë herë më e mirë, që të bie në sy. Sikur të kishte një lloj kanoni i përjetshëm i letërsisë mashkullore, nga i cili burrat do të shikonin trupat me vagina dhe do të habiteshin kur zbulonin se “ato trupa” janë në të vërtetë të zgjuar dhe kanë talent. Mund të shkruaj një libër të tërë për tallje dhe mikro-situata të tilla. Bota do të jetë mirë në momentin që fjalët si racizmi, seksizmi, homofobia, transfobia do të zhduken nga fjalori. Shpresa ime se do të jetoj për ta parë këtë, fatkeqësisht është zhdukur, në dritën e asaj që ka ndodhur në Evropën Lindore vitet e fundit.