[1]Shkaba e helmuar në Bullgari. Foto nga Hristo Peshev/ FWFF, e përdorur me leje.
Ky artikull është shkruar nga projekti BalkanDetox LIFE [2]. Një version i redaktuar ribotohet nga Global Voices me leje.
Përdorimi i paligjshëm i substancave helmuese në mjedis për të shënjestruar kafshët “e padëshiruara” varfëron biodiversitetin dhe kërcënon shëndetin publik, megjithatë ai vazhdon të kalojë pa u vënë re dhe i pandëshkuar sipas Studimit të fundit, Helmimi i Shkabave Ballkanike 2022 [3] të kryer nga projekti BalkanDetox LIFE, financuar nga Programi LIFE i BE.
Nga viti 2000 deri në vitin 2020, periudha e studimit, 1046 helmime dhe ngjarje të supozuara të helmimit të kafshëve të egra u regjistruan në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Bullgari, Kroaci, Greqi, Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe Serbi. Motivi kryesor pas incidenteve të helmimit duket se janë konfliktet me grabitqarët e gjitarëve (kryesisht ujqit, dhelprat, çakejtë dhe arinjtë) për dëmet e mundshme që mund të shkaktojnë në praktikat blegtorale, prodhimin bujqësor dhe kafshët e gjahut në zonat e gjuetisë.
Në një deklaratë për shtyp, Uroš Pantović, koordinator i projektit të BalkanDetox LIFE, tha:
“Kjo praktikë nuk është një zgjidhje për konfliktet mes njeriut dhe kafshëve të egra. Është një metodë jo përzgjedhëse e vrasjes së kafshëve, e cila gjithashtu vë në rrezik speciet e rrezikuara dhe qytetarët e pavetëdijshëm, përfshirë fëmijët.”
Karbamatet, veçanërisht Carbofuran [4], u zbuluan pothuajse në çdo rast të dytë helmimi. Carbofuran është një pesticid i ndaluar që konsiderohet si një rrezik për shëndetin e njeriut dhe sipas Qendrës Kombëtare të SHBA për Informacionin Bioteknologjik [5], vetëm disa miligramë mund të jenë fatale për njerëzit “nëse gëlltitet, thithet ose absorbohet përmes lëkurës. Kontakti mund të djegë lëkurën ose sytë.
[6]Shkaba egjiptiane e helmuar në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Foto e Metodija Velevski/ MES [7], e përdorur me leje.
Shpendët zakonisht vuajnë më shumë nga helmimi i paligjshëm i kafshëve të egra, jo më shumë se shkaba, të cilat regjistrohen si viktima në çdo incident të katërt. Një total prej 465 shkabash u vranë në Gadishullin Ballkanik, duke përfshirë 47 shkaba egjiptiane, 17 shkaba të egra dhe një shkabë me mjekër midis viteve 2000 dhe 2020.
Popullata e shkabave të rajonit [8] pësoi më së shumti, me 400 që ngordhën, me 233 raste të veçanta të helmimit ose helmimit të supozuar. Zogjtë e zakonshëm dhe dhelpra e kuqe ndjekin nga afër, me 392 brenda 190 incidenteve të veçanta dhe 389 brenda 141 incidenteve të veçanta, përkatësisht.
Jovan Andevski, menaxher i programit të Fondacionit për Ruajtjen e Shkabave [9], tha:
“Vlerësohet se 115 shkaba potencialisht helmohen deri në ngordhje çdo vit në të gjithë Ballkanin, nëse marrim parasysh se afërsisht më pak se 20% e incidenteve të helmimit zbulohen dhe dokumentohen ndonjëherë.”
Humbje të tilla sjellin një pasojë të rëndë për popullatat e shkabave të rajonit dhe kanë çuar në zhdukjen rajonale dhe lokale të specieve të caktuara. Helmimi i kafshëve të egra vazhdon të jetë kërcënimi i vetëm më i rëndësishëm për shkabat në Gadishullin Ballkanik dhe faktori aktual kufizues për rikuperimin e tyre. Ky faktor duhet të merret parasysh kur planifikohet ndonjë nismë ruajtjeje në lidhje me shkabat, veçanërisht iniciativat e rimbushjes dhe rifutjes.
Nevojë urgjente për ndalimin e helmimit në Ballkan
Ndërgjegjësimi i ulët, angazhimi i pamjaftueshëm i autoriteteve përkatëse qeveritare, legjislacioni e juridiksionet e paqarta dhe mungesa e burimeve dhe kapaciteteve kur bëhet fjalë për trajtimin e incidenteve të helmimit, paraqesin sfidat kryesore në luftimin efektiv të këtij problemi në Ballkan.
Studimi i helmimit të shkabave të Ballkanit 2022 vëren se:
Kjo praktikë është e paligjshme në Evropë, përfshirë Ballkanin, por është ende në përdorim nga banorët vendas si një metodë e shpejtë dhe e lirë për zgjidhjen e konflikteve me grabitqarët dhe kafshët e tjera të egra. Shkaku kryesor për një përdorim kaq intensiv të helmit është konflikti midis blegtorëve, gjuetarëve, fermerëve dhe grabitqarëve të gjitarëve, kryesisht ujqërve, por edhe çakejve, dhelprave dhe qenve të egër/endacakë… Përdorimi i gjerë i tij është lehtësuar edhe nga zbatimi i dobët i legjislacionit, tregu i zi i pesticideve të ndaluara dhe disponueshmëria relativisht e lirë e substancave helmuese në tregje.
Për më tepër, helmimi i paligjshëm “përdoret gjithashtu si një mënyrë për të zgjidhur grindjet dhe mosmarrëveshjet e ndryshme midis njerëzve”.
Në disa vende të Ballkanit, mosndëshkimi për helmimin e kafshëve të egra është bërë vetëm kohët e fundit çështje e debatit publik. Për shembull, ai nuk konsiderohej krim në Shqipëri deri në vitin 2019. Dokumentari i shkurtër i mëposhtëm, i postuar në YouTube nga Fondacioni për Ruajtjen e Shkabave, hedh dritë mbi historinë e helmimit të kafshëve të egra në Shqipëri [10], duke hedhur një vështrim në të shkuarën dhe të tashmen.
Ambientalistët që luftojnë për të mbrojtur shkabat dhe kafshët e tjera punojnë për ndërgjegjësimin kundër kësaj praktike për ta shënuar atë si një fenomen të papranueshëm në sytë e publikut.
Ata gjithashtu përdorin qasje të ndryshme për të përcjellë mesazhin e tyre, duke përfshirë krijimin e animacioneve edukative që përhapin njohuri si tek audiencat e reja ashtu edhe tek ato më të vjetra:
Trajtimi i helmimit të paligjshëm të kafshëve të egra kërkon një qasje shumëdisiplinore dhe përpjekje të përbashkëta nga aktorë të shumtë.
Rrethanat kryesore rënduese dhe pengesat për parandalimin dhe sanksionimin e helmimit të kafshëve të egra përfshijnë legjislacionin e paqartë, zbatimin e papërshtatshëm të ligjit, dënimet e ulëta për helmimin e kafshëve të egra dhe protokollet e papërshtatshme dhe të paqarta për veprimin e policisë dhe kapacitetet e kufizuara të policisë.
Projekti BalkanDetox LIFE përpiqet më tej të angazhojë autoritetet përkatëse dhe të ndërtojë kapacitete përmes Akademisë kundër Krimit të Jetës së Egër dhe nismave të tjera trajnimi për të përmirësuar hetimin dhe menaxhimin e incidenteve të helmimit. Ai mbron zhvillimin e protokolleve operacionale standarde më efikase dhe të qarta për përshkrimin e përgjegjësive në raportimin, hetimin dhe menaxhimin e rasteve të helmimit të kafshëve të egra bazuar në shembujt e praktikave më të mira nga vendet e tjera.
[11]Shqiponja e artë e helmuar në Greqi. Foto nga Lavrentis Sidiropoulos, e përdorur me leje.
Për shembull, sipas këtij studimi të fundit, brenda periudhës 2000-2020, janë regjistruar gjithsej 1046 helmime dhe helmime të supozuara të kafshëve të egra në të gjithë vendet e anketuara të Gadishullit Ballkanik. Më shumë se gjysma (55 për qind) e tyre ishin dokumentuar në Greqi dhe mbi një e katërta (28 për qind) në Serbi. Në të dy vendet, organizatat vendase të shoqërisë civile kanë bërë përpjekje të konsiderueshme në monitorimin e fenomenit të helmimit të kafshëve të egra.
Autorët e studimit paralajmëruan se mungesa e të dhënave nga vendet e tjera kontribuon në krijimin e perceptimit se ky lloj krimi mjedisor është, në të vërtetë, shumë më i shpeshtë në Greqi se kudo tjetër. Megjithatë, ata vunë në dukje se incidenca në vendet e tjera mund të jetë më e lartë, por mungesa e kërkimit lokal e bën atë më pak të dukshëm.
“Realiteti i helmimit të kafshëve të egra është se nëse investohen më shumë përpjekje në hulumtimin e fushës do të zbulohen më shumë incidente helmimi. Kjo është e vërtetë edhe për shpërndarjen hapësinore të incidenteve të helmimit dhe për rrjedhojë ato zona në të cilat janë bërë më shumë përpjekje në monitorim zakonisht tregojnë një numër më të lartë të incidenteve të helmimit, prandaj, ka shumë të ngjarë që statusi aktual i helmimit të kafshëve të egra në rajonin e Ballkanit dhe në secilin vend individualisht, që ishte objekt i këtij studimi, nuk pasqyron situatën reale dhe se një numër rastesh të mundshme të helmimit mbetet i paregjistruar.”
Projekti gjithashtu synon shtimin e komunikimit dhe shkëmbimit të informacionit ndërmjet institucioneve përgjegjëse dhe sektorëve që lidhen me juridiksionin për të përshpejtuar procedurat hetimore dhe gjyqësore të incidenteve të helmimit të kafshëve të egra.