[1]Mustafa Xaja nga Kosova në vitin 1999 dhe 2021. Imazhe nga një fotografi e famshme e bërë gjatë Luftës së Kosovës dhe nga një intervistë e TV T7.
Ndërhyrja e NATO-s në luftën e Kosovës nuk ishte e drejtë. Kjo është narrativa që duan të ndërtojnë propaganda ruse dhe serbe.
Këtë e ritheksoi presidenti rus Vladimir Putin kur iu referua ndërhyrjes së NATO-s në Luftën e Kosovës [2] pas takimit të tij më 15 shkurt me kancelarin gjerman Olaf Scholz në Moskë. Në këtë takim, sipas një artikulli në EuroNews [3], “udhëheqësi rus këmbënguli se ai nuk donte një luftë rreth Ukrainës, pas javësh tensionesh të nxitura nga një dislokim masiv i trupave ruse”.
Hartimi i kësaj narrative u bë edhe më i rëndësishëm pasi lufta ruse kundër Ukrainës u përshkallëzua më 28 shkurt.
Nëpërmjet manipulimeve të ndryshme, fushata propagandistike ruse dhe serbe kërkon të forcojë këtë këndvështrim dhe të ndryshojë të vërtetën për Luftën e Kosovës 1998-1999 [4] ashtu siç u përshtatet atyre. Një dezinformim i tillë përhapet edhe në Malin e Zi [5] fqinj si dhe në Bosnje dhe Hercegovinë [6]. Për të ndalur katastrofën humanitare në Kosovë në atë kohë, NATO ndërhyri dhe filloi një operacion ajror të njohur si Operacioni i Forcave Aleate [7] në mars 1999.
Që atëherë, propaganda serbe dhe ruse është përpjekur periodikisht të përhapë një narrativë që ngre dyshime për ndërhyrjen e NATO-s. Kjo përfshin, por nuk kufizohet në abuzimin e imazheve të viktimave të spastrimit etnik, keqinterpretimin e tyre si viktima të Perëndimit, pra ndërhyrjen e NATO-s që në fakt ndaloi atë spastrim etnik dhe gjakderdhje në Ballkan.
Kjo zakonisht ka për qëllim të justifikojë agresionin rus ndaj Ukrainës, ose të justifikojë luftërat e udhëhequra nga regjimi i liderit autoritar serb, Slobodan Millosheviç [8] në Kroaci, Bosnje dhe Kosovë. Një shembull i kohëve të fundit është mohimi i Masakrës së Raçakut nga Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov [9], si pjesë e një narrative dezinformuese që synon relativizimin e masakrës së Buçës së mbi 1000 qytetarëve të Ukrainës nga pushtuesit rusë gjatë marsit.
Kjo tendencë nuk është e re. Në vitin 2019, drejtoresha e Qendrës për Studime Euro-Atlantike me qendër në Beograd, Jelena Milić paralajmëroi [10] se Kremlini, media shtetërore ruse Sputnik dhe përfaqësuesit e tyre përhapin sistematikisht dezinformata rreth ngjarjeve që lidhen me ndërhyrjen e NATO-s.
Analisti Daniel Sutner paralajmëroi për këto lloj narrativash në vitin 2020 në një artikull mbi dezinformimin në Ballkanin Perëndimor [11], të publikuar nga faqja e NATO-s:
Përmbajtja mediatike e sponsorizuar nga Kremlini në gjuhën serbe prodhohet, ribotohet dhe shpërndahet gjerësisht në të gjithë rajonin. Ajo konsumohet nga miliona në shoqëri të brishta dhe ndarje të brendshme, në një rajon që tradicionalisht ka një qëndrim pozitiv ndaj Rusisë dhe ku perceptimet janë ende të ndikuara nga konfliktet etnike në vitet 1990 dhe nga fushata ajrore e NATO-s [12] në Kosovë në mars 1999. Ndryshe nga Lindja- vendet anëtare të BE-së dhe NATO-s, rajonit i mungojnë përvojat negative historike me Moskën dhe ndan një fe të përbashkët ortodokse.
Një rast i veçantë i dezinformatave lidhur me Kosovën bazohet në shfrytëzimin e fotografive dikur të famshme nga Kosova, të paraqitura në shkrimet e mëparshme [13].
Një shembull tregon një manipulim tjetër që e ka origjinën përsëri në luftën e Kosovës dhe ndërhyrjen e NATO-s [12] në mars të vitit 1999. Një fëmijë dyvjeçar shqiptar nga Kosova i vrarë nga ushtria serbe paraqitet si viktimë e bombardimeve të NATO-s në një tekst të publikuar në faqen ruse College36 [14].
Pamje nga faqja ruse COLLEGE36.RU, me një mbishkrim të manipuluar.
Për të hedhur poshtë këtë dezinformim, na duhej të verifikonim foton dhe duke përdorur një kërkim në një nga platformat ose mjetet që mundësojnë verifikimin e fotografisë, “Google Lens [15]“, “Imazhet Yandex [16]” ose “TinEye [17]“, arritëm të kuptonim të vërtetën për atë foto.
Në fakt, fotografia nuk është e një fëmije serb, gjoja viktimë e bombardimeve të NATO-s. Kjo foto, e bërë në vitin 1998 nga fituesi i çmimit Pulitzer, Yannis Behrakis dhe e publikuar fillimisht nga Reuters [18], në fakt tregon një prind shqiptar etnik nga Kosova duke vendosur në një arkivol trupin e fëmijës së tij, i cili u vra nga forcat serbe.
Verifikimi i fotografisë me TinEye.
Manipulime të tilla nuk bëhen vetëm nga media apo shteti rus, nga Putini [19] te deklaratat publike të zyrtarëve të lartë të Ministrisë së Punëve të Jashtme ruse e deri te postimet në Twitter nga llogaritë zyrtare të ambasadave ruse në mbarë botën (përfshirë Afrikën e Jugut [13]). Kjo bëhet edhe përmes kanaleve të tjera të komunikimit, qoftë përmes faqeve të mediave sociale apo edhe nga shkrimtarë të njohur rusë që kanë botuar libra me prozë apo poezi. I tillë ishte rasti me manipulimin e kontekstit të një fotografie të Mustafa Xajës, një shqiptar etnik nga Kosova.
Përshkrimi i manipuluar i fotos pa atribuate: ‘Viktimat e bombardimeve të Serbisë në vitin 1999.’ Pamja nga faqja e Facebookut Kosovo i Metohija.
Në vitin 2012, një faqe serbe në Facebook e quajtur Kosova i Metohija [20] ripublikoi një foto të Reuters me titullin, “Viktimat e bombardimeve në Serbi në vitin 1999″. E njëjta foto me të njëjtin informacion të rremë ishte përdorur dy vjet më vonë nga një shkrimtare nga Moska, Nadezhda Miroshnichenko [21] në profilin e saj në V Kontakte (VK), një platformë ruse e mediave sociale që është e ngjashme me Facebook, e cila përdoret nga miliona rusishtfolës. Mirëpo, e vërteta për këtë foto është ndryshe nga propaganda që po promovohet në këto dy burime mediatike.
“Shqiptari, Mustafa Xaja, nga qyteti i Mitrovicës në Kosovë tregon fotot e dy fëmijëve të tij për të cilët ka frikë se janë vrarë nga serbët gjatë luftës në Kosovë në vitin 1999”, thuhet në mbishkrimin [22] e fotografisë nga Peter Turnley, e publikuar fillimisht në vitin 1999 [23]. Këtë e dëshmon edhe njeriu në foto, 22 vite më vonë, kur u intervistua [24] në programin e mëngjesit në T7, një televizion në Kosovë.
Ashtu si në rastin e varrimit të fëmijës dhe anëtarëve të tjerë të familjes së tij, historia e Mustafa Xajës dhe fotografia e tij janë lehtësisht të verifikueshme me një nga platformat e sipërpërmendura të kërkimit të imazheve.
Paraqitja e rasteve të tilla me mundësinë e abuzimit aktual apo të mëvonshëm nga diplomacia ruse apo serbe me efekt çorientues dhe dezinformues është i dëmshëm, për të mos thënë i rrezikshëm, për shtetin e Kosovës dhe imazhin e tij.
Veçanërisht e dëmshme dhe e rrezikshme është përhapja e këtij dezinformimi në vendet ku nuk ka shumë njohuri për rastin e Kosovës. Një shembull i kësaj është një postim [13] në profilin zyrtar të ambasadës ruse në Afrikën e Jugut, me një foto të ndryshuar të refugjates shqiptare, Sherifa Luta, duke ikur nga forcat serbe dhe e keqinterpretonte atë si një serbe të mbijetuar nga bombardimet e NATO-s.
Joan Donovan, drejtoreshë e kërkimit në Qendrën Shorenstein të Harvardit, e quan këtë taktikë të keqinformimit një “luftë informacioni të nivelit të ulët”.
Në valën e re të dezinformatave ruse, pas situatës së re të krijuar nga pushtimi i vazhdueshëm i Ukrainës, emri i Kosovës mund të përdoret përsëri në mënyra mashtruese dhe dashakeqe dhe ndoshta, në përhapjen e narrativave të njëanshme dhe të rreme që keqinterpretojnë historinë. Prandaj, institucionet e Kosovës duhet të mobilizohen dhe të reagojnë ndaj këtyre narrativave të rreme; përndryshe, rrezikojmë ta lëmë të mjegulluar dhe minuar të vërtetën, ndërkohë që mashtrimet dhe gënjeshtrat janë të shumta.
Foto nga Giovana Fleck.
Për më shumë informacion rreth kësaj teme, shihni mbulimin tonë special Rusia pushton Ukrainën [25].