Një dokumentar i shkurtër për skenën maqedonase të grafiteve artisitike, në kontekst të bumit artistik dhe ndërtimor të sponsoruar nga shteti , i përgatitur nga dy shkencëtare dhe bloguese, Vasillka Dimitrovska [1] dhe Ilina Jakimovska [2], është prezantuar në konferencën arekologjike me renome, Buffalo TAG 2012 [3].
Dokumentari i titulluar “Luanët, luftëtarët dhe artistët e grafiteve: Kundër-kulturë në kohë të antikës së ringjallur” [4] (në anglisht), i vendos ballë për ballë informatat për përpjekjet e qeverisë për të imponuar një identitet të ri, të lustruar, klasik/barok vizual në qendrën e kryeqytetit të Maqedonisë nëpërmjet projektit Shkupi 2014 [5] (i cili përfshin edhe luanë nga bronza [6]), me intervistat me njerëzit që vizatojnë grafite artistike.
Bashkëautorja dhe arkeologia Dimitrovska, e shkroi këtë [7] [maqedonisht] në blogun e saj, duke futur një deklarim që shpesh dëgjohet nga njerëzit që kanë guximin të flasin publikisht në Maqedoni:
Këtë dokumentar… e bëmë me dashuri të madhe që të dokumentojmë një pjesë të grafiteve që janë zhdukur ose janë duke u zhdukur për shkak të koncepteve të reja urbane që zbatohen në vendin tonë, para së gjithash në Shkup. Ky projekt nuk ka dimension politik, e ne me Ilinën, as që kishim qëllim që ai të fitojë ndonjë konotacion politik. Këtë projekt të vogël për grafitet në Maqedoni e bëmë me financa modeste, dhe kishim për qëllim që pa asnjë lloj censure ose montimi të deklaratave, të dëgjohet zëri dhe mendimi i artistëve që vizatojnë grafite, të cilët e kanë formësuar ose vazhdojnë ta formësojnë pjesën vizuale të kësaj subkulture, e cila është e dënueshme sipas ligjeve të Maqedonisë, e megjithatë e shfrytëzuar (jo e keqpërdorur) nga klasa politike që është në pushtet.
Në film, artistët e intervistuar poashtu e shprehin nevojën që të heqin dorë nga çfarëdo qoftë interesi për t'u kyçur në jetën politike. Ata flasin për ballafaqimin me rrezikun e dënimit nëse kapen duke “shkruar” me vetëiniciativë (së paku 50 euro), dhe shitjen e integritetit për arsye komerciale ose në projekte të pushtetit lokal, i cili ndonjëherë rekruton artistë që shkruajnë grafite për t'i zbukuruar ndërtesat publike në mënyrë ligjore. Ata poashtu e përmendin ndarjen e madhe në mes të gjeneratave në kuadër të kësaj subkulture.
Bashkëautorja tjetër, etnologia Jakimovska e shkroi këtë [8] [maqedonisht] në blogun e saj në vitin 2007, në një postim ku e përmend skenën e njohur me grafite [9] nga filmi “Jeta e Brajanit” (Life of Brian [10]):
Sado që të duket e pamundur, edhe grafitet janë – folklor! Pa marrë parasysh se a bëhet fjalë për ndonjë vizatim ose për ndonjë porosi të shprehur nëpërmjet fjalëve, grafitet, për ata që i vizatojnë dhe për ata që i lexojnë ato nëpër muret e qytetit, janë formë e të shprehurit dhe e komunikimit. Nëse ke diçka që nuk e ke thënë, diçka që të dhemb dhe të djeg, – shkruaje në mur, dhe ai do ta thotë atë… “Gruaja nuk është grua nëse nuk është grua”…
Në të kaluarën, bloguesit si Aleks-i [11] [maqedonisht] ose Xhango [12]-ja [maqedonisht] kanë shkruar për grafitet e Shkupit. Artistët e paraqitur në dokumentar nuk janë të pranishëm në pjesën publike të internetit, por ndonjëherë publikojnë fotografi të veprave të tyre në Facebook.