[1]Ceremonia e ngritjes së flamurit të NATO-s para godinës së qeverisë së Maqedonisë së Veriut më 12 shkurt 2019. Emri i vjetër i institucionit u hoq nga fasada një ditë më parë. Foto nga qeveria e Maqedonisë së Veriut, për përdorim publik.
Më 11 janar 2019, parlamenti i Maqedonisë së Veriut miratoi ndryshimet kushtetuese që i dhanë vendit një emër të ri, duke i dhënë fund mosmarrëveshjeve 27 vjeçare me Greqinë [2], e cila ka rajonin e vet të quajtur Maqedoni.
Amendimi i kthyer në ligj në bazë të Marrëveshjes së Prespës [3] e ndërmjetësuar nga OKB, u nënshkrua në qershor 2018 nga kryeministri grek Alexis Tsipiras dhe homologu i tij maqedonas Zoran Zaev. Të dy u propozuan [4] për çmimin Nobel të Paqes të këtij viti për dhënien fund të një prej konflikteve më të vjetra aktivë në Evropë.
Ndryshimi ishte një hap vendimtar në rrugën e Republikës së Maqedonisë së Veriut drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian dhe në NATO, që ishte bllokuar nga Greqia për shkak të çështjes së emrit.
Megjithatë, ndryshimi nuk ka transformuar vetëm marrëdhëniet ndërkombëtare të vendit ballkanik: ai gjithashtu paraqiti shumë ndryshime që ndikojnë në jetën e përditshme të qytetarëve.
Emrat e institucioneve shtetërore, faqet e internetit, sinjalistika rrugore dhe mbishkrimet në ndërtesat publike janë zëvendësuar ose janë planifikuar të zëvendësohen, pasi emri i ri u bë zyrtar më 12 shkurt [5].
Simbolikisht, tabelat e rrugës drejt kufirit grek [6] ishin të parat që u ndryshuan dhe mbanin emrin e ri. Për disa të tjera do të ketë kosto të konsiderueshme. Kjo përfshin pllakën në ndërtesën kryesore të qeverisë. Shenja origjinale, me fjalët “Qeveria e Republikës së Maqedonisë”, u hoq më 11 shkurt dhe e reja ende nuk ka mbërritur. Për qytetarët në të dy anët e kufirit, një përfitim nga përmirësimi i marrëdhënieve ishte rivendosja e linjës ajrore midis Shkupit dhe Athinës [7], pas më shumë se dhjetë vjetësh ndërprerje. Fluturimet rinisën më 1 nëntor 2018 [8].
[9]Më herët: Më 10 shkurt, në selinë e qeverisë ishte pllakata “Qeveria e Republikës së Maqedonisë” në alfabetin cirilik maqedonas. Ajo u hoq një ditë më parë për tu zëvendësuar me emrin e ri kushtetues të vendit. Foto nga Global Voices, CC-BY
Ndryshim i dokumentave personale e të makinave
Marrëveshja e Prespës përcakton që dokumentet personale të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut të ndryshohen gjatë pesë viteve të ardhshme.
Dokumentet si pasaportat, letërnjoftimet ose targat e automjeteve do të jenë të vlefshme gjatë kësaj periudhe dhe zëvendësimi do të jetë gradual. Qytetarët, dokumentet e të cilëve mbartin emrin e vjetër e që skadojnë para këtij afati, do të marrin të rejat, me emrin e ri.
Ndërkohë, policët në të gjitha vendkalimet kufitare filluan të shtonin një vulë mbi pasaportat maqedonase që thotë: “Kjo pasaportë është pronë e Republikës së Maqedonisë së Veriut”. Kjo është një masë e përkohshme ndërsa pasaportat me emrin e vjetër janë ende të vlefshme.
Kodet e Maqedonisë së Veriut për targat do të ndryshojnë gjithashtu nga MK në NM ose NMK. Autoritetet kufitare kanë filluar të vendosin stampa “NMK” mbi targat ku shkruhet MK.
Një lëshim i bërë nga marrëveshja e Prespës është kodi i vendit për qëllime të tjera përveç targave, si domeni i internetit, i cili do të mbetet MK dhe MKD, siç është caktuar zyrtarisht nga Organizata Ndërkombëtare për Standardizim (ISO).
[10]Pasaporta e Maqedonisë me një vulë ku shkruhet emri i ri i vendit në 3 gjuhë: maqedonisht, anglisht e frengjisht. Poshtë një letër ku vulosnin autoritetet greke kur maqedonasit hynin e dilnin në Greqi. Foto nga Global Voices, CC-BY
Ndryshimet në Greqi
Greqia gjithashtu ka paraqitur disa ndryshime që nga nënshkrimi i marrëveshjes, duke përfshirë njohjen e pasaportave të Maqedonisë së Veriut.
Deri në shkurt 2019, vizitorët maqedonas në Greqi duhej të plotësonin një letër të veçantë në greqisht dhe anglisht, e cila shërbente si një lloj pasaporte alternative – një dokument që policia kufitare e vuloste pasi nuk njihnin pasaportat që mbanin emri “Republika e Maqedonisë”. Ndërsa në tokën greke, udhëtarët duhej ta mbanin atë copë letre me vete gjatë gjithë kohës.
Që nga nënshkrimi i marrëveshjes së Prespës, autoritetet greke gjithashtu kanë ndalur vendosjen e stampave mbi makinat e shtetasve maqedonas që hynin në Greqi [11] e që lexonin, në greqisht dhe anglisht, se vendi ishte “i njohur nga Greqia si IRJM”. Shkurtimi është për “ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë”, mënyra se si OKB i referohej Maqedonisë së Veriut që nga vitet '90, ndërkohë që zgjidhja për mosmarrëveshjen ishte pezull.
Në vitin 2012, kjo u konsiderua si një provokim poshtërues [12] nga autoritetet maqedonase, si dhe nga turistët maqedonas që vizitonin Greqinë, të cilët e shihnin atë si ngacmim të panevojshëm politik ndërsa ata shpenzonin para që shkonin direkt te ekonomia greke.
Asgjë nuk ndryshoi për qytetarët grekë që udhëtonin për në Maqedoninë e Veriut. Pasaportat e tyre gjithmonë njiheshin nga autoritetet maqedonase, të cilat gjithashtu nuk vendosnin asnjë stampë në makinat e tyre kur vizitonin fqinjin e tyre.
Përdorimet e shumta të termit “maqedonas”
Zgjidhja e konfliktit me kompromis është konsideruar revolucionare për Ballkanin [13], një rajon ku parimet nacionaliste [14] ende mbizotërojnë pjesën më të madhe të politikës kombëtare dhe rajonale.
Menjëherë pas nënshkrimit, qeveria maqedonase botoi të gjithë marrëveshjen [15] për të hequr dyshimet se rrezikohet identiteti etnik maqedonas. Qeveria e Greqisë bëri të njëjtën gjë në atë kohë.
Marrëveshja thotë se termi “maqedonas” ka kuptime të ndryshme për njerëz të ndryshëm, dhe asnjëra palë nënshkruese nuk ka të drejtë ekskluzive për përdorimin e saj dhe as nuk mund ta ndalojnë njëra-tjetrën ta përdorin atë në kontekstin e tyre.
Si pasojë, grekët mund të vazhdojnë ta përdorin atë në kontekstin e historisë së Greqisë antike dhe në kuptimin bashkëkohor të rajonit të tyre verior, ndërsa maqedonasit e përdorin atë për të përcaktuar identitetin dhe gjuhën [16] e tyre etnike moderne, që është pjesë e degës sllave të familjes Indo-Europiane. Rreth 64 për qind e popullsisë së Maqedonisë së Veriut janë maqedonas etnikë [17].
Këto janë udhëzimet për mediat [18] të publikuara nga Ministria e Punëve të Jashtme për përdorimin zyrtar të kushteve sipas përcaktimeve të Marrëveshjes së Prespës:
Emri zyrtar i vendit: “Republika e Maqedonisë së Veriut”; Emri i shkurtuar: “Maqedonia e Veriut”
- Kombësia (shtetësia): Maqedonas / shtetas i Republikës së Maqedonisë së Veriut.
- Gjuha zyrtare: “Gjuha maqedonase”
- Kodet e vendit: MK dhe MKD.
- Termi “maqedonas” duhet të përdoret kur lidhet me identitetin etnik dhe kulturor të popullit, gjuhës, historisë, kulturës, trashëgimisë, territorit dhe atributeve të tjera. Terma të tilla në këtë kontekst dallohen dukshëm nga ato të përdorura dhe të lidhura me rajonin e Maqedonisë në Greqi.
Shembuj të saktë: identiteti etnik maqedonas; gjuha maqedonase; kultura maqedonase; territori maqedonas; shtetas maqedonas; histori maqedonase, malet maqedonase; letërsi maqedonase; alfabeti cirilik maqedonas; ushqim maqedonas; kisha maqedonase etj.
Të pasaktë: Referenca të tjera terminologjike, duke përfshirë “maqedonas nga veriu”, “maqedonas verior”, “N. Maqedonas “dhe” maqedonoverior “, nuk duhet të përdoren.
Ndërkohë, marrëdhëniet midis dy vendeve janë duke u ngrohur në një nivel të pashembullt miqësie.
Deklarata e fundit e kryeministrit grek Tsipras [19] që i kërkon BE-së të fillojë në qershor negociatat për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut nuk mund të mendohej një vit më parë.
Procesi i negociatave me BE-në do të detyrojë Maqedoninë e Veriut që të rrisë standardet e saj jo vetëm në kuptimin formal – duke përshtatur për shembull sistemin ligjor, por edhe në praktikë – duke zgjidhur problemet endemike që ndikojnë në cilësinë e jetës së njerëzve, siç janë ndotja e shfrenuar dhe mosndëshkimi i korrupsionit.